Menu
Κωνσταντίνος Νέζης
Οι περιηγήσεις στην Ελλάδα ήταν γνωστές ήδη από την αρχαία εποχή. Μεγάλοι περιηγητές και γεωγράφοι της αρχαιότητας, όπως οι Στράβωνας και Παυσανίας, καθώς και αρχαίοι συγγραφείς, πρόσφεραν μέσα από τα έργα τους, πολύτιμες πληροφορίες για πόλεις και τοποθεσίες της Ελλάδας για να έχουμε σήμερα μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορίας και του πολιτισμού τους.
Οι επισκέψεις διαφόρων ταξιδιωτών στον ελλαδικό χώρο συνεχίστηκαν και αργότερα σε ολόκληρη τη διάρκεια του Μεσαίωνα και των νεώτερων χρόνων. Αυτοί οι περιηγητές κατέγραφαν τις εμπειρίες τους σε σημειώσεις, τις οποίες εξέδωσαν σε μορφή χρονικών κατά την επιστροφή στην πατρίδα τους.
Το έργο του Κυριάκου Σιμόπουλου «ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» που εκδόθηκε στην Αθήνα από το 1975 έως το 1981 σε τέσσερις τόμους στάθηκε πολύτιμος βοηθός στην προσπάθεια εύρεσης των σημειώσεων των διαφόρων περιηγητών στην Ελλάδα.
Ο Σιμόπουλος κατάφερε να συγκεντρώσει στο έργο του τα κείμενα των περιηγητών από την αρχαιότητα έως την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821. Μέσα από τα κείμενα αυτά μαθαίνουμε πληροφορίες για το δημόσιο και ιδιωτικό βίο των Ελλήνων, τον πολιτισμό, την Εκκλησία και την οικονομία της ελληνικής κοινωνίας.
Ο Παυσανίας στο έργο του Φωκικά 13.4, ευρισκόμενος τους Δελφούς και βλέποντας τα διάφορα αναθήματα αναφέρει :
“Ἀνδρίων δὲ ἀνάθημα οἱ Δελφοὶ λέγουσιν Ἀνδρέα εἶναι τὸν οἰκιστήν”.
Σύμφωνα με τη Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια ΥΔΡΙΑ, το όνομα του νησιού οφείλεται στον πρώτο οικιστή του που ονομάζονταν Άνδρος ή Ανδρέας.
Η Άνδρος ήταν ένα από τα νησιά του Αιγαίου που επισκέφτηκαν πολλοί περιηγητές, οι οποίοι κατέγραψαν τις εμπειρίες τους από τη διαμονή τους εκεί.
Ο Γάλλος Guillaume Antoine Olivier (1756-1814) οργάνωσε εμπορική αποστολή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και συγκέντρωσε πληροφορίες για την οικονομική και κοινωνική ζωή των υπόδουλων Ελλήνων.
Ο John Galt, Σκωτσέζος έμπορος, περιηγήθηκε στην Ελλάδα δυο φορές από το 1809 έως το 1811 και κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε δυο ταξιδιωτικά χρονικά.
"Και της Άνδρου το σπουδαιότερο προϊόν είναι το μετάξι. Ετήσια παραγωγή γύρω στις έξι χιλιάδες οκάδες. Μεγάλες ποσότητες πορτοκαλιών και λεμονιών εξάγονταν στη Θεσσαλονίκη, Αθήνα και στο Μωριά. Το νησί είχε 50 περίπου χωριά και πληθυσμό 12.000 ψυχές.”
"Χωριά 66 και η πρωτεύουσα, η πόλη του Κάστρου. Πληθυσμός 18.000 ψυχές. Βασικό προϊόν το μετάξι. Εξάγονταν 1.000 οκάδες το χρόνο (τιμή 12 πιάστρα).”
Το Ηράκλειο ήταν μια από τις πόλεις της Κρήτης, όπως αναφέρει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στο έργο του “Naturalis Historia” (IV 12.59).
Ο Αυστριακός γιατρός και βοτανολόγος Franz Sieber ταξίδεψε στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη το 1817. Κατέγραψε πληροφορίες για τη ζωή των υπόδουλων Ελλήνων σε δυο τόμους που εκδόθηκαν στη Λειψία το 1823.
Ο Γάλλος Guillame Antoine Olivier κατέγραψε στο χρονικό του λεπτομερή στοιχεία για τη οθωμανική διοίκηση της Κρήτης.
"Υπήρχαν δημόσια σχολεία στο Ηράκλειο, στο Ρέθυμνο και στα Χανιά. Το αρχαιότερο ήταν των Χανίων που ιδρύθηκε πριν 50 χρόνια. Ο ετήσιος μισθός του διδασκάλου του Ηρακλείου έφτανε τα 1.000 γρόσια.”
"Το Ηράκλειο ήταν έδρα πασά με τρεις ουρές και του σερασκέρη, δηλαδή του αρχιστράτηγου των δυνάμεων όλου του νησιού. Στα Χανιά και στο Ηράκλειο είχαν την έδρα τους πασάδες με δυο ουρές, ανεξάρτητοι στα διοικητικά και αστυνομικά.”
Η Θεσσαλονίκη, ως η ιστορική και σπουδαιότερη πόλη της Μακεδονίας, έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι αποτέλεσε σταθμό πολλών ταξιδιωτών που είχαν προορισμό την Ανατολή.
Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβωνας έγραψε στα Γεωγραφικά του (βιβλίο VII, 24).
“Ὅτι μετὰ τὸν Ἀξιὸν ποταμὸν ἡ Θεσσαλονίκη ἐστὶ πόλις, ἣ πρότερον Θέρμη ἐκαλεῖτο· κτίσμα δ’ ἐστὶ Κασσάνδρου, ὃς ἐπὶ τῷ ὀνόματι τῆς ἑαυτοῦ γυναικός, παιδὸς δὲ Φιλίππου τοῦ Ἀμύντου, ὠνόμασε· μετῴκισε δὲ τὰ πέριξ πολίχνια εἰς αὐτήν, οἷον Χαλάστραν, Αἴνειαν, Κισσὸν καί τινα καὶ ἄλλα.”
Ο Άγγλος William Lithgow ήταν περιηγητής του 17ου αιώνα. Ταξίδεψε στην Ελλάδα και σε πολλές χώρες της Ευρώπης και κατέγραψε πολλές πληροφορίες για τα μέρη που επισκέφθηκε. Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε τον τελευταίο σταθμό της περιήγησης του στην Ελλάδα.
Ο Γάλλος Sonnini de Manoncourt (1751-1812) περιηγήθηκε στην Ελλάδα τέσσερα χρόνια ύστερα από εντολή του βασιλιά Λουδοβίκου 16ου. Το χρονικό του ταξιδιού του κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1801.
"Αυτή η πολιτεία έχει τώρα μεταβληθεί σε πανεπιστήμιο για τους Εβραίους. Είναι απόλυτοι κυρίαρχοι του τόπου υπό τον σουλτάνο και έχουν στη διάθεση τους μεγάλες εκτάσεις γης. Η καθομιλούμενη γλώσσα είναι η εβραϊκή, πράγμα που δε συμβαίνει πουθενά αλλού στον κόσμο.”
"Δρόμοι στενοί, άστρωτοι, σκολιοί, σπίτια άθλια. Ο πληθυσμός ζει σε μαύρη δυστυχία. Καλύτερα να βλέπεις την πόλη από μακριά.”
Γράφει ο Στράβωνας για τη Λευκάδα στα Γεωγραφικά του (βιβλίο Ι΄2.8) :
“Κορίνθιοι δὲ πεμφθέντες ὑπὸ Κυψέλου καὶ Γόργου ταύτην τε κατέσχον τὴν ἀκτὴν καὶ μέχρι τοῦ Ἀμβρακικοῦ κόλπου προῆλθον͵ καὶ ἥ τε Ἀμβρακία συνωικίσθη καὶ Ἀνακτόριον͵ καὶ τῆς χερρονήσου διορύξαντες τὸν ἰσθμὸν ἐποίησαν νῆσον τὴν Λευκάδα͵ καὶ μετενέγκαντες τὴν Νήριτον ἐπὶ τὸν τόπον͵ ὃς ἦν ποτὲ μὲν ἰσθμὸς νῦν δὲ πορθμὸς γεφύραι ζευκτός͵ μετωνόμασαν Λευκάδα͵ ἐπώνυμον δοκῶμοι τοῦ Λευκάτα·”
Πράγματι, οι αρχαίοι Κορίνθιοι προέβησαν σε διάνοιξη διώρυγας στη χερσόνησο της Ακαρνανίας και δημιούργησαν ένα νέο νησί, τη Λευκάδα.
Η Λευκάδα λεγόταν Αγία Μαύρα κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους. Έξω από την πόλη υπήρχε κάστρο που προστάτευε το στενό της Λευκάδας από επιθέσεις πειρατών.
Ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού Bellin σχεδίασε ένα ναυτικό χάρτη των ακτών της Βενετίας και του Μωριά ύστερα από επίσκεψη του στον ελλαδικό χώρο. Ο χάρτης αυτός εκδόθηκε στο Παρίσι το 1771.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο Γάλλος πρόξενος στα Επτάνησα Andre Grasset Saint-Sauver περιηγήθηκε στα νησιά του Ιονίου και κατέγραψε τις εμπειρίες του σε ένα ταξιδιωτικό χρονικό.
"Ο αγωγός που υδρεύει το φρούριο αποτελεί και τη γέφυρα επικοινωνίας με το νησί. Έχει πλάτος λιγότερο από ένα μέτρο και στηρίζεται σε καμάρες. Είναι τόσο στενό το γεφύρι που ταλαντεύεται όταν δυο διαβάτες διασταυρώνονται πάνω στις καμάρες.”
"Οι γυναίκες, ωραίες γενικά και ελεύθερες, έχουν αδυναμία στα στολίδια και την πολυτέλεια. Η φορεσιά τους είναι ανατολίτικη. Κάνουν ο,τι μπορούν για να την παρουσιάσουν πιο πλούσια. Όλα τα φορέματα είναι κεντημένα με μάλαμα, ασήμι ή μετάξι.”
Η Ναύπακτος κατοικείται από τα αρχαία χρόνια. Η στρατηγική θέση της στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου την κατέστησε μήλο της έριδος για πολλές δυνάμεις που συγκρούονταν στον ελλαδικό χώρο. Εκεί έλαβαν χώρα δυο μεγάλες ναυμαχίες. Η πρώτη το 429 π.Χ. και η δεύτερη το 1571 μ.Χ.
Ο Άγγλος Bernard Randolph περιηγήθηκε στην Ελλάδα το 1675 και κατέγραψε τις εμπειρίες του σε ένα χρονικό που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1686. Παραθέτει γεωγραφικά στοιχεία και περιληπτικές περιγραφές των τόπων που επισκέφτηκε.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Francois Charles Pouqueville ήταν πρόξενος της Γαλλίας στα Ιωάννινα. Στα δέκα χρόνια (1806-1816) που έμεινε στην Ελλάδα ταξίδεψε σε αρκετά μέρη και κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε ένα χρονικό, που εκδόθηκε τη διετία 1820-21 σε πέντε τόμους.
"Η Ναύπακτος είναι πυκνοκατοικημένη αλλά αποτελεί φωλιά πειρατών. Κατά την περίοδο του τουρκοβενετικού πολέμου οι κουρσάροι της Ναυπάκτου είχαν καταντήσει μάστιγα για τη Ζάκυνθο και τη Κεφαλλονιά.”
"Η Ναύπακτος είχε ερημωθεί εξαιτίας της δυστυχίας, της αναρχίας και του δεσποτισμού. Χριστιανοί και Εβραίοι φεύγουν από αυτό το θλιβερό τόπο. Σε λίγο θα απομείνει μονάχα το σεράι του πασά, η φρουρά και οι δούλοι του.”
Ο Σικελός Xavier Scrofani (1756-1837) ταξίδεψε στον ελλαδικό χώρο τον 18ο αιώνα και κατέγραψε σε ένα χρονικό σημαντικά στοιχεία για την οικονομική δραστηριότητα της υπόδουλης Ελλάδας. Το χρονικό του εκδόθηκε στο Παρίσι το 1801 και μεταφράστηκε σε αρκετές γλώσσες.
"Τα σπίτια χτίζονται από αχερόπλιθες ξεραμένες στον ήλιο. Τα τειχιά των κάστρων γίνονται από πέτρα και ασβέστη. Ελάχιστα σπίτια έχουν πάνω από δυο πατώματα. Τα καλύτερα σπίτια βρίσκονται στο Ναύπλιο, στο Μυστρά και στην Κόρινθο.”
"Οι εξαγωγές από το Ναύπλιο. Τέσσερα φορτώματα τυριά, πέντε μπάλες βαμβακερά νήματα, τρία φορτώματα κρασί.”
Η Ρόδος ήταν το νησί του θεού Ήλιου, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης γράφει στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του (Ε’ 5.56) :
“Ἥλιον δὲ κατὰ μὲν τὸν μῦθον ἐρασθέντα τῆς Ῥόδου τήν τε νῆσον ἀπ´ αὐτῆς ὀνομάσαι Ῥόδον καὶ τὸ ἐπιπολάζον ὕδωρ ἀφανίσαι· ὁ δ´ ἀληθὴς λόγος ὅτι κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς σύστασιν τῆς νήσου πηλώδους οὔσης ἔτι καὶ μαλακῆς, τὸν ἥλιον ἀναξηράναντα τὴν πολλὴν ὑγρότητα ζωογονῆσαι τὴν γῆν, καὶ γενέσθαι τοὺς κληθέντας ἀπ´ αὐτοῦ Ἡλιάδας, ἑπτὰ τὸν ἀριθμόν, καὶ {τοὺς} ἄλλους ὁμοίως λαοὺς αὐτόχθονας”.
Ο Γάλλος λόγιος Pierre Augustin Guys περιηγήθηκε στον ελλαδικό χώρο για 20 χρόνια και ενδιαφέρθηκε κυρίως για τον λαϊκό πολιτισμό των Ελλήνων. Υπήρξε πρωτοπόρος της λαογραφικής έρευνας στην Ευρώπη του 18ου αιώνα.
Έναν αιώνα αργότερα, ο Άγγλος Edward Daniel Clark, ταξίδεψε στην υπόδουλη Ελλάδα. Το χρονικό των περιηγήσεων του εκδόθηκε από το 1810 έως το 1822 σε επτά τόμους.
"Στη Ρόδο είχε διατηρηθεί το αρχαίο έθιμο του χελιδονιού. Χαρούμενες συντροφιές παιδιών γύριζαν την 1η Μαίου στους δρόμους, τραγουδούσαν το χελιδόνισμα και ζητούσαν από τους διαβάτες ο,τι έχουν ευχαρίστηση για το χελιδόνι που γύρισε.”
"Στη Ρόδο είχε επιβιώσει το αρχαίο έθιμο της πομπής του Σειληνού. Την ημέρα του Πάσχα ένα τσούρμο παιδιά στεφανωμένα με κλαδιά τοποθετούσαν πάνω σε μια άμαξα ένα παχύσαρκο γέροντα και τον έσερναν στο δρόμο της πολιτείας.”
Η Σαμοθράκη αναφέρεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα σε πολλές ραψωδίες. Στη ραψωδία Ν και στους στίχους 11-14 διαβάζουμε :
“καὶ γὰρ ὃ θαυμάζων ἧστο πτόλεμόν τε μάχην τε ὑψοῦ ἐπ᾽ ἀκροτάτης κορυφῆς Σάμου ὑληέσσης Θρηϊκίης· ἔνθεν γὰρ ἐφαίνετο πᾶσα μὲν Ἴδη, φαίνετο δὲ Πριάμοιο πόλις καὶ νῆες Ἀχαιῶν.”
Δηλαδή, ο Δίας παρακολουθούσε τη μάχη μεταξύ Αχαιών και Τρώων από την κορυφή της Σαμοθράκης. Από εκεί έβλεπε την Τροία και τα πλοία των Αχαιών.
