Σαμοθράκη. Το νησί των Μεγάλων Θεών
Κωνσταντίνος Νέζης
09/05/2019
Άνδρος. Το αρχοντονήσι
-
Κωνσταντίνος Νέζης
Κωνσταντίνος Νέζης
Η Άνδρος βρίσκεται ανάμεσα στην Εύβοια και την Τήνο και είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων μετά τη Νάξο. Οι ντόπιοι την αποκαλούν και «βράχο» εξαιτίας των βραχωδών και απόκρημνων ακτών που την περιβάλλουν. Η Άνδρος έχει τρία λιμάνια. Το κύριο λιμάνι ανατολικά είναι το Γαύριο, στο οποίο φτάνει και καράβι από τη Ραφήνα και λίγο νοτιότερα το κοσμοπολίτικο Μπατσί. Στη δυτική πλευρά βρίσκεται το λιμάνι της Χώρας, που χρησιμοποιείται για ελλιμενισμό ιδιωτικών σκαφών και αλιευτικών.
Δεν υπάρχει τίποτε το μυστηριακό ή το ελαφρά μελαγχολικό στην Άνδρο. Η Άνδρος είναι χαρά. Όλο διαφάνεια, πρασινάδα, τρεχούμενα νερά, κελαρυσμούς, ομορφιά. Σαν μια παιδούλα που σκιρτά από ζωή. Το χαϊδεμένο και ίσως το ομορφότερο παιδί των Κυκλάδων.
Η ιστορία της Άνδρου ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια και φτάνει έως τον 20ο αιώνα. Το νησί κατοικήθηκε αρχικά κατά την Ύστερη Νεολιθική Περίοδο (4.500 – 3.200 π.Χ.). Ο σημαντικότερος οικισμός αυτής της περιόδου ήταν στο ακρωτήριο Στρόφιλα. Αργότερα κατά τη Γεωμετρική Περίοδο (900 – 700 π.Χ.) ιδρύθηκε ο οικισμός της Ζαγοράς, ο οποίος είναι σήμερα ένας από τους καλύτερα διατηρητέους οικισμούς στην Ελλάδα. Οι ανασκαφές στη Ζαγορά αποκάλυψαν ένα ναό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά και ισχυρό οχυρωματικό τείχος.
Η Άνδρος ίδρυσε τον 7ο αιώνα π.Χ. τρεις αποικίες στη Χαλκιδική. Την Άκανθο, τη Σάνη και τα Στάγειρα. Η Άκανθος ήταν η μεγαλύτερη και σπουδαιότερη από τις τρεις αποικίες με δικό της νομισματοκοπείο. Πρωτεύουσα του νησιού κατά την κλασσική εποχή ήταν η Παλαιόπολη. Ο Παυσανίας στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις (Φωκικά X 13.4) αναφέρεται στο ανάθημα των κατοίκων της Άνδρου στους Δελφούς. Εκεί ήταν γραμμένο ότι το όνομα του νησιού οφειλόταν στον πρώτο κάτοικο του, που λέγονταν Ανδρέας ή Άνδρος. «Ἀνδρίων δὲ ἀνάθημα οἱ Δελφοὶ λέγουσιν Ἀνδρέα εἶναι τὸν οἰκιστήν»
Στη βυζαντινή εποχή και ιδιαίτερα τον 11ο και 12ο αιώνα η Άνδρος γνώρισε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση. Το νησί αποτέλεσε τμήμα της Επαρχίας των Νήσων και βάση ναυτικού για την αντιμετώπιση των πειρατών και Αράβων στο Αιγαίο πέλαγος. Η παραγωγή και το εμπόριο μεταξιού έφερναν πολλά έσοδα στο νησί. Ιδρύθηκαν πολλές εκκλησίες, όπως η εκκλησία των Ταξιαρχών στη Μεσαριά και μοναστήρια, όπως της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Νικολάου. Η γυναικεία μονή της Ζωοδόχου Πηγής είναι η μεγαλύτερη στο νησί και μοιάζει με μικρό φρούριο.
Το 1204 η Άνδρος πέρασε στην κυριαρχία των Ενετών και του Ενρίκο Ντάντολο, που ήταν ο 42ος Δόγης της Βενετίας. Οι Ενετοί παρέμειναν εκεί έως το 1566, τη χρονιά που το νησί πέρασε στα χέρια των Τούρκων. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Άνδρος είχε ευνοϊκότερη μεταχείριση σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ωστόσο, το λάβαρο της επανάστασης υψώθηκε από τον Θεόφιλο Καΐρη στις 10 Μαΐου 1821. Οι κάτοικοι της Άνδρου συμμετείχαν ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα και επάνδρωσαν τα καράβια της Ύδρας και των Ψαρών.
Η Άνδρος απελευθερώθηκε το 1826 από τον τουρκικό ζυγό. Κατά τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του νέου ελληνικού κράτους, σημειώθηκε στο νησί αλματώδης ανάπτυξη της ναυτιλίας. Ο πληθυσμός του νησιού άρχιζε να ανεβαίνει και ιδρύθηκαν το Γαυρίο, το Μπατσί και ο Όρμος Κορθίου. Την εποχή εκείνη η Χώρα έγινε η πρωτεύουσα της Άνδρου. Οι πλοιοκτήτες του νησιού με τα ιστιοφόρα και ατμόπλοια τους υπήρξαν οι πρωτοπόροι της ελληνικής ναυτιλίας κατά τον 19ο αιώνα. Ο στόλος τους επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο τον 20ο αιώνα, με αποτέλεσμα η Άνδρος να κατείχε έναν από τους μεγαλύτερους στόλους διεθνώς.
Η Άνδρος ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως τον Θεόφιλο Καΐρη και τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ο Θεόφιλος Καΐρης ήταν λόγιος, ιερωμένος και φιλόσοφος. Γεννήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 1784 και πέθανε τον Ιανουάριο του 1853 στη Σύρο. Γνώρισε τον Αδαμάντιο Κοραή στο Παρίσι και επηρεάστηκε από τις αρχές του Γαλλικού Διαφωτισμού. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία και συμμετείχε ενεργά στην ελληνική επανάσταση. Συνέβαλε στη σύνταξη του ελληνικού συντάγματος του 1828 και προσφώνησε τον Ιωάννη Καποδίστρια κατά τον ερχομό του στην Ελλάδα. Ίδρυσε το Ορφανοτροφείο της Άνδρου το 1835.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές και πεζογράφους του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στη Ρουμανία το 1901 και πέθανε στις 3 Αυγούστου 1975. Υπήρξε εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, τον οποίο έμαθε κατά τη διαμονή του στο Παρίσι τη δεκαετία του 1920. Ασχολήθηκε και με τη ψυχανάλυση. Τα ποιήματα του είναι ερωτικά, ενώ ο λόγος του ειρωνικός και απείθαρχος.
Ο επισκέπτης μπορεί να δει και να θαυμάσει πολλά αξιοθέατα στο νησί της Άνδρου. Αφήνοντας το Γαύριο συναντούμε τον Πύργο του Αγίου Πέτρου. Ο πύργος χτίστηκε την ελληνιστική εποχή από ντόπιο σχιστόλιθο και είχε ύψος 20 μέτρα. Διέθετε πέντε ορόφους και θολωτή σκεπή. Σκοπός του ήταν ο έλεγχος της ναυσιπλοΐας γύρω από το Γαύριο.
Ο δρόμος προς την πρωτεύουσα του νησιού περνά μέσα από την Παλαιόπολη, που ήταν η αρχαία πρωτεύουσα της Άνδρου. Ο αρχαίος οικισμός ήταν χτισμένος κοντά στη θάλασσα και ο μώλος του λιμανιού της φαίνεται ακόμα και σήμερα βυθισμένος στο νερό. Η πόλη άκμασε την κλασική εποχή μέχρι την περίοδο της ρωμαιοκρατίας και εγκαταλείφθηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ. περίπου. Η Παλαιόπολη είναι χτισμένη στις πλαγιές του όρους Πέταλο και προσφέρει στον επισκέπτη μια εντυπωσιακή θέα των γαλάζιων νερών του Αιγαίου.
Η Χώρα είναι μαγευτική. Είναι η πρωτεύουσα της Άνδρου. Χτισμένη πάνω σε μια μικρή χερσόνησο, συνδυάζει με μοναδικό τρόπο ολόκληρο το βυζαντινό, ενετικό και οθωμανικό παρελθόν της Άνδρου. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε τον 18ο αιώνα. Εκεί ο Θεόφιλος Καΐρης κήρυξε επίσημα την επανάσταση κατά του οθωμανικού ζυγού.
Στο τέλος του πεζόδρομου που διασχίζει τη Χώρα βρίσκεται η πλατεία της Ρίβας με το Άγαλμα του Αφανούς Ναύτη. Το άγαλμα είναι έργο του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου και αποτελεί το σύμβολο της ναυτοσύνης της Άνδρου. Τοποθετήθηκε στο βάθρο το 1958. Όμως, ένας δυνατός άνεμος το 2000 το έριξε από το βάθρο και το έσπασε. Το 2001 το άγαλμα τοποθετήθηκε ξανά στη θέση του.
Το Ενετικό κάστρο βρισκόταν στην άκρη της χερσονήσου πάνω σε ένα βράχο. Χτίστηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας και ενώνονταν με τη στεριά μέσω μιας αψιδωτής λίθινης γέφυρας (Καμάρα). Το κάστρο βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς το 1943 και καταστράφηκε εντελώς. Σήμερα σώζονται μόνο η Καμάρα και τα ερείπια ενός πύργου πάνω στο βράχο.
Για τους λάτρεις της θάλασσας και των υδάτινων σπορ, η Άνδρος διαθέτει πολλές και όμορφες παραλίες. Ο Φελλός βρίσκεται βορειοδυτικά του Γαυρίου. Διαθέτει μεγάλη αμμουδιά και κρυστάλλινα νερά. Δεν είναι οργανωμένη παραλία και θεωρείται μια από τις καλύτερες του νησιού. Η παραλία του Αγίου Πέτρου βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό και είναι οργανωμένη με ξαπλώστρες και beach bar. Είναι η μεγαλύτερη του νησιού με καθαρά νερά και άμμο. Διαθέτει επίσης μεγάλο και άνετο χώρο στάθμευσης. Η Χρυσή Άμμος βρίσκεται δίπλα στην παραλία του Αγίου Πέτρου. Αποτελεί τη πιο δημοφιλή παραλία της Άνδρου. Είναι πλήρως οργανωμένη με ξαπλώστρες και beach bar. Η άμμος είναι ψιλή και ιδανική για παιχνίδια.
Το Μπατσί έχει τη δική του παραλία με ξαπλώστρες, άμμο και ρηχά νερά. Οι καφετέριες και ταβέρνες συμπληρώνουν το οικογενειακό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του. Ο Όρμος Κορθίου διαθέτει μεγάλη παραλία για θαλάσσια σπορ λόγω των ανέμων που φυσούν εκεί. Η διάσημη παραλία Της Γριάς το Πήδημα βρίσκεται δίπλα στον Όρμο Κορθίου στο νότιο τμήμα του νησιού. Έχει άμμο και βότσαλο, ενώ τα νερά της είναι καθαρά και κρυστάλλινα. Σήμα κατατεθέν της ο όρθιος βράχος μέσα στη θάλασσα. Η Άχλα βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του νησιού βόρεια της Χώρας. Είναι ίσως η ωραιότερη και πιο εξωτική παραλία της Άνδρου. Η πρόσβαση γίνεται με βάρκα ή μέσω χωματόδρομου. Τα νερά της είναι γαλαζοπράσινα και είναι στρωμένη με ψιλή άμμο.
Στο κέντρο του νησιού δεσπόζει ο ορεινός όγκος Κουβάρα ή Πέταλο. Η Κουβάρα έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Ψηλότερη κορυφή του είναι ο Προφήτης Ηλίας με υψόμετρο 997 μέτρα. Η ανάβαση για την κορυφή ξεκινά από τον οικισμό Άρνη και διαρκεί περίπου 1.30 ώρα. Στο βόρειο τμήμα της Άνδρου βρίσκονται οι Άγιοι Σαράντα με υψόμετρο 718 μέτρα και η ανάβαση για την κορυφή, που διαρκεί περίπου 1.30 ώρα, ξεκινά από τον οικισμό Αμμόλοχος. Στα νοτιοανατολικά βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας με υψόμετρο 684 μέτρα. Η ανάβαση για την κορυφή ξεκινά από τον οικισμό Πίσω Μεριά και διαρκεί περίπου 1.30 ώρα.
Κύριο χαρακτηριστικό της Άνδρου είναι οι πολλές πηγές και η αφθονία των νερών. Δεν είναι τυχαίο που στην αρχαιότητα το νησί λεγόταν Υδρούσσα. Οι πολλές πηγές είναι η αιτία της πυκνής και ποικίλης βλάστησης που φυτρώνει σε όλη σχεδόν την Άνδρο. Ένα χαρακτηριστικό που την καθιστά διαφορετική από τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Διάσημες πηγές της Άνδρου είναι η πηγή Σάριζα στον οικισμό Αποίκια, η πηγή Ζένιο στο Πέταλο και η πηγή Άβυσσος στην κοιλάδα Λειβαδίων.
Η Άνδρος διαθέτει επίσης πολλά μονοπάτια για πεζοπορία και περπάτημα. Τα παραδοσιακά καλντερίμια που ένωναν τα παλιά χρόνια τους διάφορους οικισμούς έχουν αναδειχθεί και συντηρηθεί σε μεγάλο βαθμό.
Αν ψάχνεις να διαβάσεις για έναν τραγικό και εμμονικό έρωτα με φόντο το νησί της Άνδρου στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, τότε πρέπει να διαβάσεις τη Μικρά Αγγλία της Ιωάννας Καρυστιάνη. Περίπλοκες οικογενειακές σχέσεις και συναισθήματα συνδυάζονται με αριστοτεχνικό τρόπο σε ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα που κρατεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Το μυθιστόρημα αυτό του Θόρντον Ουάϊλντερ καταπιάνεται με υπαρξιακά και κοινωνικά θέματα σε ένα φανταστικό νησί του Αιγαίου τον 2ο αιώνα π.Χ. Πρωταγωνιστές του είναι η Χρυσίς, μια απόκληρη και αινιγματική εταίρα από την Άνδρο και ο Πάμφιλος, ένας νεαρός άντρας και θαμώνας συμποσίων, που αναζητεί το νόημα της ύπαρξης σε ένα σκληρό κόσμο περασμένου μεγαλείου και παρακμής.
Άνδρος, αρχές εικοστού αιώνα…Μια βάρκα προσαράζει στα βράχια κουβαλώντας ένα απροσδόκητο φορτίο…Η «Ωραία Ελένη» ετοιμάζεται να βάλει πλώρη για λιμάνια μακρινά…Μια μάνα περιμένει με αγωνία την επιστροφή του παιδιού της…Ένας ανεκπλήρωτος έρωτας ανθίζει στον Νεραϊδότοπο…
