Μυκήνες. Η πόλη του Αγαμέμνονα
Κωνσταντίνος Νέζης
09/10/2018
Αρχαία Μεσσήνη. Η αποκάλυψη
-
Κωνσταντίνος Νέζης
Κωνσταντίνος Νέζης
Η αρχαία Μεσσήνη ήταν πόλη της Μεσσηνίας. Πήρε το όνομα της από τη βασίλισσα Μεσσήνη, η οποία ήταν κόρη του βασιλιά του Άργους Τριόπα. Το μέγεθος και τα οικοδομήματα του αρχαιολογικού χώρου αποζημιώνουν τον επισκέπτη για το ταξίδι του και τον προσκαλούν να γυρίσει πίσω στο χρόνο ακμής της σπουδαίας αυτής πόλης. Η αρχαία Μεσσήνη με τη μοναδική ιστορία της είναι αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.
Η πόλη ιδρύθηκε από το στρατηγό Επαμεινώνδα το 370 π.Χ. μετά τη νίκη του επί των Σπαρτιατών του Κλεόμβροτου Α΄ στην περίφημη μάχη των Λεύκτρων. Η Μεσσήνη ήταν η πρωτεύουσα των ελεύθερων Μεσσήνιων και το κέντρο πολλών πολιτιστικών και οικονομικών δραστηριοτήτων της Μεσσηνίας για χίλια χρόνια περίπου έως την επίθεση του βασιλιά των Γότθων Αλάριχου το 395 μ.Χ., που την κατάστρεψε. Έκτοτε η πόλη πέρασε στην αφάνεια.
Η αρχαία Μεσσήνη ήταν μεγάλη σε έκταση και περιβαλλόταν με λίθινο τείχος, το οποίο είχε δυο πύλες. Την Αρκαδική πύλη που έβλεπε προς τη μεριά της Μεγαλόπολης και της Αρκαδίας και τη Λακωνική πύλη. Σε όλο το μήκος του τείχους υπήρχαν ανά διαστήματα τετράγωνοι και στρογγυλοί αμυντικοί πύργοι. Σήμερα σώζεται σε καλή κατάσταση η Αρκαδική πύλη. Η αρχαία Μεσσήνη ήταν κτισμένη σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, το οποίο είχε εφαρμοστεί επιτυχώς στις πόλεις του Πειραιά και της Ρόδου. Εμπνευστής του ήταν ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ.
Οι πρώτες ανασκαφές ξεκίνησαν το 1895 από τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και συνεχίστηκαν το 1909 και 1925. Μετά τον πόλεμο συνεχίστηκαν από τον γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρίας Αναστάσιο Ορλάνδο, ο οποίος έφερε στο φως το μεγαλύτερο μέρος του Ασκληπιείου της πόλης. Το 1986 ανέλαβε τις ανασκαφές ο Πέτρος Θέμελης, ο οποίος αποκάλυψε και αναστήλωσε όλα τα δημόσια και ιερά οικοδομήματα της αρχαίας πόλης.
Το Θέατρο είναι το πρώτο μνημείο που συναντά ο επισκέπτης με την είσοδο του στον αρχαιολογικό χώρο. Άρχισε να χτίζεται τον 3ο αιώνα π.Χ. και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. άλλαξε όψη αρκετές φορές. Το κοίλο του με πλάτος 107 μέτρα περίπου εδράζεται σε μια τεχνητή επίχωση και στηρίζεται σε ισχυρό αναλημματικό τοίχο. Ο τοίχος αυτός σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και η κατασκευή του είναι όμοια με αυτή των τειχών της αρχαίας πόλης.
Η ορχήστρα του θεάτρου είχε διάμετρο 23,56 μέτρα και ήταν στρωμένη με λίθινες πλάκες. Περιμετρικά της υπήρχαν πέτρινοι θρόνοι στους οποίους κάθονταν οι επίσημοι της πόλης και ένα αυλάκι για την απορροή των όμβριων υδάτων. Το θέατρο διέθετε 11 κερκίδες από λίθινα εδώλια και η σκηνή του ήταν κινητή μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ. Οι Ρωμαίοι την κατήργησαν και έχτισαν μια σταθερή τριώροφη σκηνή μήκους 33 μέτρων και πλάτους 4 μ. Πολλά αγάλματα ευεργετών της πόλης βρέθηκαν στις ανασκαφές γύρω από την ορχήστρα και τη σκηνή του θεάτρου. Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. αρχίζει η εγκατάλειψη και η σταδιακή διάλυση του.
Μετά το Θέατρο συναντούμε την Κρήνη της Αρσινόης. Κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. Η δεξαμενή της κρήνης είχε μήκος 40 μέτρα και το νερό προέρχονταν από την πηγή Κλεψύδρα που βρίσκεται μέσα στο χωριό Μαυρομάτι. Η κρήνη συνέχισε να λειτουργεί και μετά το τέλος του αρχαίου κόσμου. Τον 6ο αιώνα μ.Χ. χτίστηκε υδρόμυλος που εξυπηρετούσε τις ανάγκες των λιγοστών κατοίκων της περιοχής. Δίπλα στην κρήνη της Αρσινόης βρίσκεται η Αγορά. Χτίστηκε στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. και ήταν μεγαλύτερη σε διαστάσεις από το Ασκληπιείο. Στη βόρεια πλευρά υπήρχε μεγάλη διώροφη στοά που λειτουργούσε ως χώρος αναψυχής.
Συνεχίζοντας την επίσκεψη μας στο χώρο, συναντούμε τα ερείπια του ναού της Μεσσήνης. Η Μεσσήνη υπήρξε μυθική βασίλισσα της Μεσσηνίας. Στο χώρο της Αγοράς υπήρχε ναός αφιερωμένος σε αυτήν και μέσα σε αυτόν το λατρευτικό άγαλμα της θεοποιημένης βασίλισσας. Στη νότια πλευρά του βρέθηκαν βάθρα χάλκινων ανδριάντων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Το Ασκληπιείο υπήρξε το σπουδαιότερο και λαμπρό οικοδόμημα της αρχαίας Μεσσήνης. Είχε σχήμα τετραγώνου και στο κέντρο του υπήρχε ναός αφιερωμένος στη λατρεία του Ασκληπιού και της μυθικής βασίλισσας Μεσσήνης. Το συγκρότημα του Ασκληπιείου κατασκευάστηκε προς τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. Περιβάλλεται από τέσσερις διπλές στοές, στις οποίες υπήρχαν 140 βάθρα για χάλκινους ανδριάντες πολιτικών. Ανατολικά του τεράστιου οικοδομήματος υπήρχαν άλλα μικρότερα, όπως το Εκκλησιαστήριο, η αίθουσα Αρχείου, το Πρόπυλο και το Βουλευτήριο.
Το Εκκλησιαστήριο έμοιαζε με μικρό θέατρο. Είχε ορχήστρα διαμέτρου 9,70 μέτρων στρωμένη με πολύχρωμες πλάκες και σκηνή πλάτους 21 μέτρων. Το κοίλο χωρίζονταν σε τρεις κερκίδες και διέθετε έντεκα λίθινα εδώλια. Στηρίζονταν και αυτό σε ισχυρό αναλημματικό τοίχο. Το μικρό θέατρο φιλοξενούσε κυρίως πολιτικές συγκεντρώσεις.
Το κτίριο του Βουλευτηρίου είχε σχήμα τετραγώνου και επικλινή στέγη που στηρίζονταν εσωτερικά σε τέσσερις κίονες. Η είσοδος βρισκόταν στην πλευρά του Ασκληπιείου. Εκεί λάμβαναν χώρα οι συνεδριάσεις της ιερής Γερουσίας της Μεσσήνης, που αποτελούνταν από 76 συνέδρους. Οι σύνεδροι κάθονταν στα έδρανα που βρίσκονταν στις δυο πλευρές του κτιρίου. Η αίθουσα του Αρχείου είχε δημόσιο χαρακτήρα. Χτισμένη δίπλα στο Βουλευτήριο ήταν το μέρος όπου στεγάζονταν το Αρχείο του Γραμματέως των Συνέδρων του Βουλευτηρίου.
Στη βόρεια πλευρά του Ασκληπιείου υπήρχε το Σεβάστειο ή Καισάρειο. Διέθετε δυο αίθουσες που ήταν αφιερωμένες στη θεά Ρώμη και στον Καίσαρα Οκταβιανό Αύγουστο, που λατρεύονταν ως θεός. Στα δωμάτια του φιλοξενούνταν επίσημοι καλεσμένοι που θα παρακολουθούσαν τις γιορτές προς τιμή του Ασκληπιού. Όπως και με τα υπόλοιπα κτίσματα της πόλης, έτσι και το συγκρότημα του Ασκληπιείου άρχισε να παρακμάζει στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.
Μετά το Ασκληπιείο ο επισκέπτης συναντά το επιβλητικό Στάδιο της πόλης με τους χώρους του Γυμνασίου και της Παλαίστρας γύρω του. Το ανακαλυφθέν τμήμα του περιλαμβάνει 18 κερκίδες και ισάριθμες σειρές λίθινων καθισμάτων που δημιουργούν το πέταλο με μήκος 68 μέτρων. Στην ανατολική πλευρά του πετάλου βρίσκεται η εξέδρα των επισήμων με τον πέτρινο θρόνο, στον οποίο κάθονταν ο ιερέας του ναού του Ιθωμάτα Διός, και τα έδρανα των κριτών των αγώνων.
Γύρω από το Στάδιο υπάρχουν οι δωρικές στοές του Γυμνασίου. Το Γυμνάσιο χτίστηκε στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. Η βόρεια στοά του αποτελούνταν από διπλή κιονοστοιχία και είχε μήκος 96 μ. και πλάτος 10 μέτρων, ενώ η δυτική στοά πλάτους 7 μέτρων ενώνονταν με την Παλαίστρα. Στο Γυμνάσιο γίνονταν, εκτός από τις προπονήσεις τω αθλητών για τους αγώνες, παιχνίδια ανάμεσα στους νέους της πόλης, καθώς και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η οδός πλάτους 6,50 μέτρων που ξεκινά από το Ασκληπιείο προς τη δυτική στοά του Γυμνασίου καταλήγει σε ένα τετρακιόνιο δωρικό Πρόπυλο. Το Πρόπυλο αποτελούσε σημείο κοινωνικής προβολής των Γυμνασιαρχών της αρχαίας Μεσσήνης.
Στη νότια πλευρά του Σταδίου αντικρύζει ο επισκέπτης το Ηρώο. Είναι ένας δωρικός ναός του 1ου αιώνα μ.Χ. μήκους 7,44 μέτρων και πλάτους 11,60 μ. με τέσσερις κίονες στην πρόσοψη του. Ο ναός χτίστηκε από ντόπιο ασβεστόλιθο και είναι τοποθετημένος πάνω σε μια πέτρινη ορθογώνια βάση. Το Ηρώο ήταν ταφικό μνημείο, ένα είδος μαυσωλείου, στο οποίο είχαν ενταφιαστεί ο ισόβιος αρχιερέας και Ελλαδάρχης της αρχαίας Μεσσήνης Τιβέριος Κλαύδιος Σαϊθίδας Καιλιανός και τα μέλη της οικογένειας του.
