Το κάστρο της Μεθώνης
Κωνσταντίνος Νέζης
26/12/2019
Menu
Κωνσταντίνος Νέζης
Το Αμφιάρειο ή Αμφιαράειο βρίσκεται στο Μαρκόπουλο Ωρωπού της βορειοανατολικής Αττικής. Ήταν ένα φημισμένο ονειρομαντείο και θεραπευτήριο της αρχαιότητας προς τιμή του χθόνιου θεού και ήρωα του Άργους Αμφιαράου. Κτισμένο στις όχθες μιας ρεματιάς και περιτριγυρισμένο από πυκνή βλάστηση, αποτελεί έναν από τους πιο μαγευτικούς αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.
Ο Αμφιάραος ήταν ήρωας και θεοποιημένος μάντης. Γιος του Οικλέα και εγγονός του σπουδαίου μάντη Μελάμποδα, ανήκε σε μια από τις ισχυρότερες οικογένειες του Άργους. Γυναίκα του ήταν η Εριφύλη, αδελφή του βασιλιά του Άργους Άδραστου. Έζησε μια γενιά πριν τον Τρωικό Πόλεμο και σύμφωνα με κάποιες μυθολογικές παραδόσεις, είχε λάβει μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου (Απολλόδωρου Βιβλιοθήκη, βιβλίο Α 8.2).
[...] οἱ δὲ συνελθόντες ἐπὶ τὴν τοῦ κάπρου θήραν ἦσαν οἵδε [...] Ἀμφιάραος Ὀικλέους ἐξ Ἄργους·
Ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη του (βιβλίο Γ 6.2) και ο τραγικός ποιητής Αισχύλος στο έργο του Επτά επί Θήβας αναφέρουν ότι ο Αμφιάραος συμμετείχε στην εκστρατεία των Επτά επί Θήβας μαζί με τον Άδραστο και άλλους πέντε ήρωες του Άργους. Σκοπός τους ήταν η επιστροφή στις Θήβες του γαμπρού του Άδραστου και γιου του Οιδίποδα Πολυνείκη και η ανάρρηση του στο θρόνο ως βασιλιά.
Ἀμφιάραος δὲ ὁ Ὀικλέους, μάντις ὢν καὶ προειδὼς ὅτι δεῖ πάντας τοὺς στρατευσαμένους χωρὶς Ἀδράστου τελευτῆσαι, αὐτός τε ὤκνει στρατεύεσθαι καὶ τοὺς λοιποὺς ἀπέτρεπε. Πολυνείκης δὲ ἀφικόμενος πρὸς Ἶφιν τὸν Ἀλέκτορος ἠξίου μαθεῖν πῶς ἂν Ἀμφιάραος ἀναγκασθείη στρατεύεσθαι· ὁ δὲ εἶπεν εἰ λάβοι τὸν ὅρμον Ἐριφύλη. Ἀμφιάραος μὲν οὖν ἀπεῖπεν Ἐριφύλῃ παρὰ Πολυνείκους δῶρα λαμβάνειν, Πολυνείκης δὲ δοὺς αὐτῇ τὸν ὅρμον ἠξίου τὸν Ἀμφιάραον πεῖσαι στρατεύειν. ἦν γὰρ ἐπὶ ταύτῃ· γενομένης γὰρ αὐτῆς πρὸς Ἄδραστον, διαλυσάμενος ὤμοσε, περὶ ὧν <ἂν> Ἀδράστῳ διαφέρηται, διακρίνειν Ἐριφύλῃ συγχωρῆσαι. ὅτε οὖν ἐπὶ Θήβας ἔδει στρατεύειν, Ἀδράστου μὲν παρακαλοῦντος Ἀμφιαράου δὲ ἀποτρέποντος, Ἐριφύλη τὸν ὅρμον λαβοῦσα ἔπεισεν αὐτὸν σὺν Ἀδράστῳ στρατεύειν. Ἀμφιάραος δὲ ἀνάγκην ἔχων στρατεύεσθαι τοῖς παισὶν ἐντολὰς ἔδωκε τελειωθεῖσι τήν τε μητέρα κτείνειν καὶ ἐπὶ Θήβας στρατεύειν.
Ο Αμφιάραος, λόγω της μαντικής του ικανότητας, γνώριζε εκ των προτέρων για την αποτυχία της εκστρατείας και δεν ήθελε να λάβει μέρος. Η εκστρατεία γινόταν ενάντια στη θέληση των θεών και μόνο ο Άδραστος θα επέστρεφε πίσω ζωντανός. Όμως ο Πολυνείκης δωροδόκησε την Εριφύλη με το πέπλο και περιδέραιο της Αρμονίας, συζύγου του Κάδμου, και έτσι αυτή κατάφερε να πείσει τον σύζυγο της να συμμετάσχει.
Οι Επτά παρατάχτηκαν με τους στρατούς τους μπροστά στις πύλες της Θήβας. Όπως είχε προβλέψει ο Αμφιάραος, στη σκληρή και αιματηρή μάχη που ακολούθησε με τους υπερασπιστές της πόλης, σκοτώθηκαν όλοι εκτός από τον Άδραστο. Ο Αμφιάραος καταδιώχθηκε από το γιο του Ποσειδώνα Περικλύμενο, αλλά ο Δίας δεν επιθυμούσε την απώλεια ενός ευσεβούς και ανδρείου ήρωα και έριξε κεραυνό που άνοιξε ένα μεγάλο χάσμα στη γη, που κατάπιε τον Αμφιάραο μαζί με το άρμα και τον ηνίοχο του. Έτσι ο Δίας έκανε τον ήρωα αθάνατο. Η λατρεία του Αμφιαράου αναβίωσε αργότερα από τους αρχαίους Έλληνες στο Αμφιαράειο του Ωρωπού.
Το Αμφιάρειο του Ωρωπού κατασκευάστηκε στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. προς τιμή του ήρωα και μάντη Αμφιαράου. Το μαντείο βρισκόταν στη μέγιστη ακμή του από τον 4ο έως τον 2ο αιώνα π.Χ. Σε αυτούς τους δυο αιώνες χτίστηκαν τα περισσότερα οικοδομήματα του ιερού, ενώ θεσπίστηκαν αθλητικοί και μουσικοί αγώνες, τα Μικρά και Μεγάλα Αμφιαράεια, στα οποία συμμετείχαν αθλητές και ηθοποιοί από την Ελλάδα, Ιταλία και Μικρά Ασία. Η φήμη του μαντείου είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και πλήθη προσκυνητών κατέφθαναν στο λιμάνι του Ωρωπού για να επισκεφτούν το μαντείο και να αφήσουν εκεί τη δωρεά τους.
Η λατρεία του Αμφιαράου και η χρήση του μαντείου έσβησαν με την επικράτηση του χριστιανισμού. Ο χώρος εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε. Οι πρώτες ανασκαφές στο Αμφιάρειο ξεκίνησαν το 1884 από την Αρχαιολογική Εταιρεία και συνεχίστηκαν έως το 1929. Η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως πολλά μνημεία και οικοδομήματα του αρχαίου μαντείου.
Η είσοδος στο Αμφιάρειο του Ωρωπού γίνεται σήμερα από τα νοτιοδυτικά. Το πρώτο μνημείο που συναντά ο επισκέπτης στα δεξιά του είναι τα ερείπια του ναού του Αμφιαράου. Ο ναός κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και ήταν δωρικός εξάστηλος με διαστάσεις 38 x 14 μέτρα. Ήταν ένας κλασσικός ναός με σήκο και πρόδομο. Στο κέντρο του ναού υπήρχε το άγαλμα του Αμφιαράου και στο πίσω μέρος του σήκου ένα μικρό δωμάτιο για τη φύλαξη των λατρευτικών σκευών.
Έμπροσθεν του ναού βρισκόταν ο μεγάλος βωμός και η Ιερή Πηγή. Ο βωμός ήταν επιβλητικός και είχε διαστάσεις 4,60 x 8,90 μέτρα. Ήταν αφιερωμένος σε πολλές θεότητες και χωρισμένος σε πέντε τμήματα. Το νερό της πηγής αναβλύζει ακόμα από μια δεξαμενή των ρωμαϊκών χρόνων. Όταν κάποιος θεραπευόταν, έριχνε στην πηγή νομίσματα προς τιμή του θεού. Δίπλα στην Ιερή Πηγή υπήρχαν τα αντρικά λουτρά. Στη δεξιά όχθη της ρεματιάς που διασχίζει το ιερό, υπήρχαν κατοικίες και διάφορα άλλα κτίρια, όπως η αγορά, γραφεία, καταστήματα και ξενώνες. Εκεί βρίσκονται επίσης τα απομεινάρια ενός υδραυλικού ρολογιού, της Κλεψύδρας.
Απέναντι από τα ερείπια του μεγάλου βωμού υπάρχουν οι μνημειώδεις βάσεις των αγαλμάτων, που ήταν αφιερωμένα στον Αμφιάραο. Τα αγάλματα αυτά ήταν χάλκινα ή μαρμάρινα, ενώ στις βάσεις τους σώζονται μέχρι σήμερα οι εγχάρακτες επιγραφές που φανερώνουν τα ονόματα του αναθέτη και του προσώπου για το οποίο έφτιαχναν το άγαλμα. Σώζονται σε καλή κατάσταση δυο βάθρα προς τιμή του Ρωμαίου δικτάτορα Λεύκιου Κορνήλιου Σύλλα και του δολοφόνου του Ιουλίου Καίσαρα Μάρκου Ιούνιου Βρούτου. Πέρα από αυτά σώζονται και άλλα βάθρα, όπως του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Δ’ του Φιλοπάτωρος και της γυναίκας του Αρσινόης και της Αδείας, συζύγου του Αυτολύκου. Πίσω από τα βάθρα των αγαλμάτων υπάρχουν τα ερείπια του πρώτου εγκοιμητηρίου, που χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία των ασθενών πριν την κατασκευή της Στοάς και ο αναστηλωμένος μεγάλος αναλημματικός τοίχος που χρησίμευε στην προστασία του ιερού από τυχόν επιχωματώσεις.
Η Μεγάλη Στοά χτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και έχει μήκος 110 μέτρα. Η πρόσοψη της αποτελούνταν από 41 κίονες δωρικού ρυθμού. Εκεί έμεναν οι επισκέπτες του ιερού και οι ασθενείς. Στα δυο άκρα της Στοάς υπήρχαν τα δωμάτια, όπου γίνονταν η εγκοίμηση των ασθενών και η θεραπεία τους από το θεό. Η είσοδος στο ιερό του Αμφιαράου γίνονταν κατά την αρχαιότητα από την πλευρά της Στοάς και το πρώτο κτίσμα που αντίκρυζαν οι επισκέπτες ήταν τα Λουτρά, από τα οποία σώζεται μόνο η βάση. Τα Λουτρά αυτά προορίζονταν για τις γυναίκες, επειδή τα αντρικά βρίσκονταν δίπλα στο μεγάλο βωμό και την Ιερή Πηγή.
Πίσω από τη Στοά βρίσκεται το Θέατρο του Αμφιαράειου. Το Θέατρο χτίστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. Η ορχήστρα έχει διάμετρο 12 μέτρα περίπου, ενώ από το κοίλο του δε σώζονται τα μαρμάρινα εδώλια. Η κιονοστοιχία του προσκηνίου αποτελείται από δέκα κολώνες δωρικού ρυθμού. Γύρω από την ορχήστρα υπάρχουν πέντε μαρμάρινοι θρόνοι, από τους οποίους ο ένας είναι σώζεται ακέραιος και σε πολύ καλή κατάσταση.
