Τα Ρωμαϊκά Λουτρά στο Μπάθ της Αγγλίας
Κωνσταντίνος Νέζης
25/02/2020
Menu
Οι Δελφοί με το ιερό του Απόλλωνα ήταν το μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Εκεί βρίσκονταν το μαντείο, όπου μέσω της Πυθίας, φανερώνονταν στους θνητούς οι επιθυμίες του θεού. Οι Δελφοί ήταν ο «ομφαλός της γης» και έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην πολιτική και θρησκευτική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Σήμερα αποτελούν Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η ιστορία των Δελφών χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η περιοχή κατοικείται από τη νεολιθική εποχή. Οι Φαιδριάδες πέτρες με την Κασταλία πηγή, στη νοτιοδυτική πλευρά του Παρνασσού, ήταν το κατάλληλο μέρος για την ίδρυση ενός μαντείου για τη λατρεία της θεάς Γης. Στα μυκηναϊκά χρόνια χτίστηκε εκεί ένας μικρός οικισμός με το όνομα Πυθώ. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα (Β, 520), ότι η Πυθώ συμμετείχε στον Τρωικό Πόλεμο στο πλευρό των Αχαιών. Στον ομηρικό ύμνο για τον Απόλλωνα, η Πυθώ ήταν το μέρος, που σκότωσε ο Απόλλωνας τον Πύθωνα, το φύλακα του παλιού μαντείου και ίδρυσε το δικό του. Η καθιέρωση της λατρείας του Δωδεκάθεου και οι κοινωνικές αλλαγές στον ελλαδικό χώρο από τον 11ο αιώνα π.Χ. έφεραν την ονομασία Δελφοί για την περιοχή αυτή.
Για την προέλευση της λέξης «Δελφοί» υπάρχουν πολλές εκδοχές. Σύμφωνα με τον Παυσανία στο έργο του Ελλάδος περιήγησις (Φωκικά, 6.3), ο Δελφός ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κελαινώς. Ο Αισχύλος στην εισαγωγή του έργου του Ευμενίδες (στ. 16) γράφει, ότι ο Δελφός ήταν βασιλιάς της περιοχής αυτής του Παρνασσού (Δελφός τε χώρας τῆσδε πρυμνήτης ἄναξ). Τέλος, πολλοί στην αρχαία Έλλαδα πίστευαν, ότι η λέξη Δελφοί προέρχονταν από τη λέξη «δελφύς» που σήμαινε τη μήτρα.
"λέγεται δὲ καὶ ἄλλος διάφορος λόγος τῷ προτέρῳ, Ἀπόλλωνι ἐκ νύμφης Κωρυκίας γενέσθαι Λύκωρον, καὶ ἀπὸ μὲν Λυκώρου πόλιν Λυκώρειαν, τὸ ἄντρον δὲ ὀνομασθῆναι τὸ Κωρύκιον ἀπὸ τῆς νύμφης. λέγεται δὲ καὶ τάδε, Κελαινὼ θυγατέρα Ὑάμῳ τῷ Λυκώρου γενέσθαι, Δελφὸν δέ, ἀφ' οὗ τῇ πόλει τὸ ὄνομα τὸ ἐφ' ἡμῶν ἐστι, Κελαινοῦς τε αὐτὸν τῆς Ὑάμου καὶ Ἀπόλλωνος εἶναι.”
Οι Δελφοί άκμασαν για 400 χρόνια περίπου έως τον 4ο αιώνα π.Χ. Την περίοδο αυτή το ιερό αναπτύχθηκε σημαντικά με την κατασκευή λαμπρών οικοδομημάτων, όπως ο ναός του Απόλλωνα, το Στάδιο, το κυκλικό κτίριο του Θόλου στο ιερό της Αθηνάς Προναίας, το Γυμνάσιο κ.α. Οι Δελφοί συνδέθηκαν με το θεσμό των αμφικτιονιών στην αρχαία Ελλάδα. Η Δελφική αμφικτυονία ήταν η ισχυρότερη. Το μεγαλείο όμως και ο συσσωρευμένος πλούτος των Δελφών προκάλεσε έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας με συνέπεια το ξέσπασμα των Ιερών Πολέμων για τον έλεγχο τους.
Η σταδιακή παρακμή του ιερού των Δελφών ξεκινά από την ελληνιστική εποχή. Οι ηγεμόνες της εποχής χρησιμοποιούσαν το χώρο για την προβολή τους, με την κατασκευή εντυπωσιακών ανδριάντων, όπως του βασιλιά της Περγάμου Άτταλου Α΄. Τον 1ο αιώνα π.Χ., ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας λεηλάτησε τους Δελφούς και πολύ αργότερα ο αυτοκράτορας Νέρωνας αφαίρεσε 500 χρυσά αγάλματα για να στολίσει τη Ρώμη, όπως αναφέρει και ο Παυσανίας (Φωκικά, 7.1). Ο φιλέλληνας αυτοκράτορας Ανδριανός προσπάθησε μάταια να επαναφέρει την παλιά αίγλη στο ιερό. Η νέα θρησκεία του χριστιανισμού κυριαρχούσε σιγά σιγά στον αρχαίο κόσμο.
Το ιερό των Δελφών λειτουργούσε ακόμα στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Ο Μ. Κωνσταντίνος αφαίρεσε από αυτό τα έργα τέχνης για να διακοσμήσει την Κωνσταντινούπολη και το 392 έκλεισε με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α΄. Πάνω στα ερείπια του ιερού των Δελφών χτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα ένας οικισμός με το όνομα Καστρί.
Από την Αναγέννηση και μετά άρχισαν να επισκέπτονται την περιοχή διάφοροι περιηγητές αναζητώντας ίχνη του αρχαίου μαντείου. Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο ξεκίνησαν το 1892 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και μαζί με την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία γίνονται μέχρι σήμερα διάφορες εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης των μνημείων.
Ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών χωρίζεται σε δυο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει το ναό του Απόλλωνα, το Θησαυρό των Αθηναίων, το Θέατρο και το Στάδιο. Το δεύτερο βρίσκεται λίγα μέτρα νοτιοανατολικά και περιλαμβάνει το ιερό της Αθηνάς Προναίας με το Θόλο και το συγκρότημα του Γυμνασίου. Η είσοδος στο ιερό των Δελφών γινόταν κατά την αρχαία εποχή από το ιερό της Αθηνάς Προναίας. Η εμπειρία της επίσκεψης στους Δελφούς είναι μοναδική και μαγευτική. Το ιερό ήταν κτισμένο σε μια θεϊκή τοποθεσία και δίκαια χαρακτηρίστηκε ως το κέντρο του αρχαίου κόσμου.
Ο ναός του Απόλλωνα είναι το σημείο αναφοράς των Δελφών. Ήταν δωρικού ρυθμού και χτίστηκε το 650 π.Χ. περίπου. Καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά μετά από έναν αιώνα και οι Αθηναίοι ανέλαβαν την κατασκευή του νέου ναού. Είχε έξι κίονες στην πρόσοψη και 15 στην κάθε πλευρά του. Το υλικό κατασκευής του ήταν ο πωρόλιθος. Στα αετώματα του ναού υπήρχαν παραστάσεις με θέμα την «επιφάνεια» του θεού και τη Γιγαντομαχία. Ο ναός καταστράφηκε από σεισμό το 373 π.Χ. και οι εργασίες ανέγερσης ενός νέου ναού διήρκεσαν τριάντα χρόνια. Ο νέος ναός ήταν μεγαλύτερος και κατασκευασμένος από πωρόλιθο και τιτανόλιθο. Μέσα στο ναό βρίσκονταν και το άδυτο, όπου δίνονταν οι χρησμοί της Πυθίας.
Το κτίριο του Θησαυρού των Αθηναίων αναστηλώθηκε πλήρως το 1906 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Εκεί φυλάσσονταν τα λάφυρα από τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα. Ήταν δωρικού ρυθμού και στις μετώπες του υπήρχαν παραστάσεις από τους άθλους του Θησέα και του Ηρακλή. Στους εξωτερικούς τοίχους του Θησαυρού έγραφαν ύμνους προς τον Απόλλωνα.
Το Θέατρο βρίσκεται ψηλότερα από το ναό του Απόλλωνα. Είχε χωρητικότητα 5.000 θεατών περίπου και κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Τους επόμενους αιώνες έγιναν προσθήκες από βασιλιάδες της ελληνιστικής εποχής. Η σκηνή του θεάτρου ήταν πλακοστρωμένη. Στο θέατρο γίνονταν δραματικοί και λυρικοί αγώνες.
Το Στάδιο των Δελφών βρίσκεται έξω από τον κύριο χώρο του τεμένους του Απόλλωνα. Κτίστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. και εκεί γίνονταν τα Πύθια. Είχε μήκος 178 μέτρα περίπου και πλάτος 25 μ. Λόγω της κλίσης του εδάφους, οι κερκίδες ήταν περισσότερες στη βόρεια πλευρά. Είχε χωρητικότητα 7.000 θεατών.
Το κτίριο της Θόλου είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών. Ήταν δωρικού ρυθμού και αποτελούνταν από 20 κίονες. Κτίστηκε το 380 π.Χ. και η διάμετρος του ήταν 13,50 μέτρα. Σήμερα ο επισκέπτης βλέπει αναστηλωμένους τρεις κίονες, οι οποίοι δίνουν μια εικόνα της μεγαλειώδους κατασκευής των αρχαίων χρόνων. Η ζωφόρος ήταν διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις της Αμαζονομαχίας και Κενταυρομαχίας. Το υλικό κατασκευής της Θόλου ήταν παριανό και πεντελικό μάρμαρο, καθώς και ασβεστόλιθος από την Ελευσίνα. Δίπλα στη Θόλο βρίσκονται τα ερείπια του ναού της Αθηνάς Προναίας. Ήταν δωρικός ναός με έξι κίονες στην πρόσοψη.
Το Γυμνάσιο βρισκόταν στον χώρο του ιερού της Αθηνάς Προναίας. Εκεί γίνονταν η προετοιμασία των αθλητών πριν τη συμμετοχή τους στους αγώνες. Ήταν μακρόστενο κτίριο και περιλάμβανε πολλές αίθουσες, όπως την παλαίστρα, τα λουτρά, το σφαιριστήριο, το κονιστήριο και τα αποδυτήρια. Στην αίθουσα των λουτρών υπήρχε μια στρογγυλή δεξαμενή διαμέτρου δέκα μέτρων και οι λουτήρες των αθλητών, που τροφοδοτούνταν με νερό από έντεκα στόμια πάνω στον τοίχο. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή προστέθηκαν στο χώρο του Γυμνασίου θερμά λουτρά.
Το αρχαιολογικό μουσείο των Δελφών είναι καταπληκτικό. Στεγάζει όλα τα ευρήματα από τις ανασκαφές σε 14 αίθουσες. Η συλλογή του περιλαμβάνει αγάλματα, έργα μικροτεχνίας και αρχιτεκτονικά γλυπτά. Μερικά από τα πιο σημαντικά εκθέματα του είναι ο Ηνίοχος, η Σφίγγα των Ναξίων, ο κίονας με τις τρεις χορεύτριες και ο Ομφαλός.
Η Σφίγγα των Ναξίων ήταν ανάθημα των κατοίκων της Νάξου και αντικατόπτριζε την οικονομική και πολιτική δύναμη της Νάξου κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένα τεράστιο άγαλμα τοποθετημένο πάνω σε ιωνικό κίονα ύψους 9 μέτρων και κατασκευασμένο από ναξιώτικο μάρμαρο. Ο Ομφαλός ήταν μαρμάρινος βράχος και το σύμβολο των Δελφών. Το έκθεμα του μουσείου είναι αντίγραφο του πραγματικού ομφαλού της ελληνιστικής εποχής. Ο κίονας με τις τρεις χορεύτριες βρίσκεται στην ίδια αίθουσα με τον Ομφαλό. Είναι μοναδικής ομορφιάς και αρχιτεκτονικής. Είχε ύψος 11 μέτρα περίπου και ήταν διακοσμημένος με φύλλα ακάνθου. Πάνω από τις χορεύτριες υψώνονταν ένας τρίποδας που στήριζε ένα χάλκινο λέβητα. Ήταν έργο του 4ου αιώνα π.Χ. από πεντελικό μάρμαρο.
Το πιο φημισμένο έκθεμα του μουσείου είναι ο Ηνίοχος. Στην πλήρη σύνθεση του, το χάλκινο άγαλμα του Ηνιόχου βρισκόταν πάνω σε τέθριππο άρμα μαζί με ένα δεύτερο άντρα. Το άγαλμα ήταν προσφορά του τύραννου της Γέλας Πολύζαλο για να τιμήσει τη νίκη του στους αγώνες των Πυθίων στο άθλημα της αρματοδρομίας. Είναι έργο του 5ου αιώνα π.Χ. Τα μάτια του Ηνιόχου σε μαγνητίζουν. Είναι από γυαλί και ημιπολύτιμο λίθο. Το εκπληκτικό στο άγαλμα του Ηνιόχου είναι η αληθοφάνεια του.
