Μυκήνες. Η πόλη του Αγαμέμνονα
-
Κωνσταντίνος Νέζης
Οι Μυκήνες ήταν το κέντρο του μυκηναϊκού πολιτισμού και η έδρα του βασιλιά Αγαμέμνονα. Βρίσκονται στο νομό Αργολίδας και αποτελούν ένα από τους πιο σπουδαίους αρχαιολογικούς προορισμούς της Ελλάδας. Η ακρόπολη των Μυκηνών είναι μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, όπως την αφηγείται ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη του (Β’ 4.4) και ο Παυσανίας στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις (Κορινθιακά II 16.3), οι Μυκήνες ιδρύθηκαν από τον Περσέα. Ο Περσέας ήταν γιος του Δία και της Δανάης, εγγονός του βασιλιά του Άργους Ακρίσιου. Αυτός και οι απόγονοι του βασίλεψαν στις Μυκήνες για τρεις γενιές. Μετά το θάνατο του, ανέβηκε στο θρόνο της πόλης ο Ατρέας, ο οποίος ήταν γιος του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας και ιδρυτής της δυναστείας των Ατρειδών.
Διάδοχος του Ατρέα ήταν ο γιος του Αγαμέμνονας, επί των ημερών του οποίου, οι Μυκήνες γνώρισαν μεγάλη ακμή. Έγιναν το κέντρο του μυκηναϊκού πολιτισμού και σημάδεψαν με τη λαμπρότητα τους την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα. Τον 13ο αιώνα π.Χ. ο Αγαμέμνονας ηγήθηκε των Αχαιών στον Τρωικό πόλεμο (1250-1240 π.Χ.) εναντίον των Τρώων. Κατά τους Περσικούς πολέμους τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Μυκηναίοι συνέδραμαν τους Σπαρτιάτες στη μάχη των Θερμοπυλών με ογδόντα άντρες. Η φιλία και συμμαχία των Μυκηνών με τη Σπάρτη προκάλεσε τη μήνη των Αργείων που πολιόρκησαν και κατέστρεψαν την πόλη μετά τα Μηδικά (Κορινθιακά II 16.5 και Ηλιακά V 23.3).
"Περσεὺς δὲ μετὰ Δανάης καὶ Ἀνδρομέδας ἔσπευδεν εἰς Ἄργος, ἵνα Ἀκρίσιον θεάσηται. ὁ δὲ <τοῦτο μαθὼν καὶ> δεδοικὼς. τὸν χρησμόν, ἀπολιπὼν Ἄργος εἰς τὴν Πελασγιῶτιν ἐχώρησε γῆν. Τευταμίδου δὲ τοῦ Λαρισσαίων βασιλέως ἐπὶ κατοιχομένῳ τῷ πατρὶ διατιθέντος γυμνικὸν ἀγῶνα, παρεγένετο καὶ ὁ Περσεὺς ἀγωνίσασθαι θέλων, ἀγωνιζόμενος δὲ πένταθλον, τὸν δίσκον ἐπὶ τὸν Ἀκρισίου πόδα βαλὼν παραχρῆμα ἀπέκτεινεν αὐτόν. αἰσθόμενος δὲ τὸν χρησμὸν τετελειωμένον τὸν μὲν Ἀκρίσιον ἔξω τῆς πόλεως ἔθαψεν, αἰσχυνόμενος δὲ εἰς Ἄργος ἐπανελθεῖν ἐπὶ τὸν κλῆρον τοῦ δι᾽ αὐτοῦ τετελευτηκότος, παραγενόμενος εἰς Τίρυνθα πρὸς τὸν Προίτου παῖδα Μεγαπένθην ἠλλάξατο, τούτῳ τε τὸ Ἄργος ἐνεχείρισε. καὶ Μεγαπένθης μὲν ἐβασίλευσεν Ἀργείων, Περσεὺς δὲ Τίρυνθος, προστειχίσας Μίδειαν καὶ Μυκήνας.”
Οι Μυκήνες έκτοτε ήταν σκιά του άλλοτε λαμπρού και ένδοξου παρελθόντος τους. Υπήρχαν ως μια κωμόπολη του Άργους. Η πόλη κατοικείτο στα ελληνιστικά χρόνια. Έξω από την ακρόπολη κατασκευάστηκε ένα θέατρο κοντά στον τάφο της Κλυταιμνήστρας, ενώ μέσα σε αυτήν υπήρχαν αρκετά σπίτια και καταστήματα.
Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. οι Μυκήνες ακολούθησαν μια πορεία παρακμής και εγκατάλειψης. Ο Παυσανίας, που επισκέφτηκε την πόλη τον 2ο αιώνα μ.Χ., δε συνάντησε κανένα ίχνος ζωής. Μόνο ερείπια των τειχών της ακρόπολης και της πύλης των Λεόντων.
Οι Μυκήνες ήρθαν στο φως τον 19ο αιώνα με τις πρώτες ανασκαφικές προσπάθειες του Ερρίκου Σλήμαν το 1874 και συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα από τους Έλληνες αρχαιολόγους. Οι εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης του αρχαιολογικού χώρου είναι συνεχείς τα τελευταία χρόνια.
Η ακρόπολη των Μυκηνών ήταν ένα πολύ ισχυρό στρατιωτικό φρούριο, το οποίο παρείχε προστασία στα μέλη της βασιλικής οικογένειας και τους πολίτες της πόλης σε περιόδους πολεμικών κρίσεων. Περιβάλλεται από κυκλώπειο τείχος που ακολουθεί τη φυσική γραμμή του λόφου. Ο λόφος της ακρόπολης είναι περίπου τριγωνικός. Στο κέντρο της ακρόπολης βρισκόταν το παλάτι και γύρω από αυτό άλλα κτίσματα, όπως κατοικίες, ταφικοί περίβολοι, μια υπόγεια δεξαμενή νερού, αποθήκες σίτου και διάφορα άλλα οικοδομήματα.
Είναι ένα από τα πιο λαμπρά μνημεία του αρχαιολογικού χώρου των Μυκηνών. Βρίσκεται εκτός της ακρόπολης και είναι θολωτός, κτισμένος στην κορυφή ενός λόφου. Αποτελεί υπόδειγμα μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα π.Χ. και πρότυπο θολωτής κατασκευής. Ο επισκέπτης περπατά σε ένα δρόμο μήκους 36 μέτρων και πλάτους 6 μ. για να φτάσει στην είσοδο του τάφου. Ο δρόμος αυτός έχει χτιστά τοιχώματα από λείες πέτρες τεραστίων διαστάσεων.
Η είσοδος του τάφου έχει ύψος 5,40 μέτρα και έκλεινε με δίφυλλη πόρτα. Το υπέρθυρο αποτελείται από δυο συμπαγείς ογκόλιθους, από τους οποίους ο ένας έχει βάρος 120 τόνους. Πάνω από το υπέρθυρο υπάρχει το ανακουφιστικό τρίγωνο. Ο κυκλικός θάλαμος του τάφου έχει ύψος 13,40 μ. και διάμετρο 14,50 μ. Είναι επενδυμένος από ορθογώνιες λείες πέτρες σε 33 αλλεπάλληλες σειρές που δημιουργούν θόλο. Στην κορυφή υπάρχει μια πέτρα που φράζει την τρύπα του θόλου και δίνει την απαραίτητη συνοχή και ισορροπία στην όλη κατασκευή. Όλες οι πέτρες είναι τέλεια συναρμολογημένες και προκαλούν δέος στον επισκέπτη.
Η κύρια είσοδος στην ακρόπολη των Μυκηνών είναι η Πύλη των Λεόντων. Η πύλη έχει ύψος 3,10 μ. και πλάτος τρία μέτρα. Αποτελείται από τρεις συμπαγείς μονόλιθους και έκλεινε με ξύλινη δίφυλλη πόρτα. Το υπέρθυρο ζυγίζει 12 τόνους. Το ανακουφιστικό τρίγωνο πάνω από το υπέρθυρο έχει ύψος τρία μέτρα και πλάτος 3,60 μ. Σε αυτό υπάρχει το περίφημο ανάγλυφο των λεόντων, ενώ ανάμεσα στους λέοντες διακρίνεται ένας κίονας. Τα λιοντάρια ήταν το σύμβολο της βασιλικής ισχύος στα μυκηναϊκά χρόνια.
Αμέσως μετά την είσοδο του στην ακρόπολη των Μυκηνών, ο επισκέπτης συναντά στα δεξιά τον Ταφικό Περίβολο Α. Αποτελούνταν από έξι βασιλικούς τετράπλευρους τάφους, μέσα στους οποίους βρέθηκαν 19 σκελετοί αντρών και γυναικών, καθώς και τα πλούσια κτερίσματα τους από χρυσό και άργυρο. Οι τάφοι αυτοί χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα π.Χ. και σύμφωνα με τον Παυσανία (Κορινθιακά II 16.7), εκεί ήταν θαμμένος ο Αγαμέμνονας και όσοι δολοφονήθηκαν μαζί του (ἔνθα Ἀγαμέμνων τε αὐτὸς ἔκειτο καὶ οἱ σὺν ἐκείνῳ φονευθέντες.).
Ο Ταφικός Περίβολος Β βρίσκεται έξω από την ακρόπολη των Μυκηνών. Περιλαμβάνει 25 ορθογώνιους χτιστούς τάφους, στους οποίους βρέθηκαν πάρα πολλά κτερίσματα, όπως όπλα, χρυσά κύπελλα, κοσμήματα. Ανήκε μαζί με τον ταφικό περίβολο Α στο ίδιο νεκροταφείο του 16ου αιώνα π.Χ., πριν χτιστεί η πύλη των Λεόντων και το τείχος της ακρόπολης. Τα σπουδαιότερα μνημεία στο χώρο αυτό είναι οι τάφοι της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου, που σώζονται σε καλή κατάσταση (Κλυταιμνήστρα δὲ ἐτάφη καὶ Αἴγισθος ὀλίγον ἀπωτέρω τοῦ τείχους:).
Το παλάτι του Αγαμέμνονα βρισκόταν στο κέντρο της ακρόπολης στο υψηλότερο σημείο του λόφου. Ο επισκέπτης φτάνει σε αυτό, ακολουθώντας μια κεκλιμένη οδό αριστερά απέναντι από τον Ταφικό Περίβολο Α. Δε σώζονται πολλά από το τεράστιο ανάκτορο, παρόλα αυτά όμως μπορούμε να διακρίνουμε ακόμα την εντυπωσιακή κατασκευή του.
Αρχικά υπήρχε ένας προθάλαμος που ήταν σαν ανοικτή στοά με δυο ξύλινους κίονες. Το δάπεδο του ήταν στρωμένο με πλάκες και οι τοίχοι του διακοσμημένοι. Από τον προθάλαμο ο επισκέπτης έμπαινε στον πρόδομο και έπειτα στο κυρίως μέγαρο, όπου βρισκόταν και η αίθουσα του θρόνου. Το μέγαρο είχε διαστάσεις 11,50 μ. x 13 μ. και είχε στο κέντρο του μια εστία περιστοιχισμένη από τέσσερις κίονες.
Η υπόγεια δεξαμενή που βρίσκεται εντός της ακρόπολης των Μυκηνών σε βάθος 18 μ. αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό θαύμα της εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα. Σκοπός της ήταν η παροχή νερού στους κατοίκους της ακρόπολης σε συνθήκες πολιορκίας. Τροφοδοτούνταν με νερό από την πηγή Περσεία, η οποία βρίσκεται 13 μέτρα ψηλότερα από την ακρόπολη. Το νερό μεταφέρονταν με αγωγούς έως τη δεξαμενή. Η υπόγεια δεξαμενή ήταν κατασκευασμένη σύμφωνα με τα μυκηναϊκά πρότυπα. Είχε είσοδο με υπέρθυρο και δυο παραστάδες. Η κάθοδος προς τη δεξαμενή γινόταν με 90 σκαλοπάτια, λαξευμένα εντός του βράχου της ακρόπολης. Η δεξαμενή είχε βάθος 5 μ. και στην οροφή της υπήρχε ένα φρεάτιο με αραιές πέτρες, που χρησίμευε ως φίλτρο για το νερό που έφτανε από την πηγή.