Ναύπακτος. Το διαμάντι του Κορινθιακού
Kostas Nezis
21/03/2021
Menu
Kostas Nezis
Η ἠμαθόεις (αμμώδης) Πύλος του Ομήρου (ραψωδία δ 632-633) στη νοτιοδυτική πλευρά της Πελοποννήσου είναι γνωστή για την πλούσια ιστορία της. Μιας ιστορίας που ξεκινά από την προϊστορική εποχή και φτάνει έως τις μέρες μας. Χτισμένη στον κόλπο του Ναβαρίνου, είναι μια πόλη-κόσμημα για τους επισκέπτες της, ενώ το κάστρο της μας θυμίζει τον κεντρικό ρόλο που έπαιξε η Πύλος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Ἀντίνο’, ἤ ῥά τι ἴδμεν ἐνὶ φρεσὶν ἦε καὶ οὐκί,
ὁππότε Τηλέμαχος νεῖτ’ ἐκ Πύλου ἠμαθόεντος;
Τα ευρήματα των ανασκαφών απέδειξαν τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής της Πύλου από την Ύστερη Νεολιθική Περίοδο γύρω στο 5.300 π.Χ. Στους μυκηναϊκούς χρόνους η Πύλος έφτασε στη μέγιστη ακμή της. Η αρχαία πόλη ήταν χτισμένη βορειότερα της σημερινής γύρω από το ακρωτήριο Κορυφάσιο στη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας. Το διοικητικό κέντρο της βρίσκονταν στο ανάκτορο του Νέστορα ψηλά στο λόφο του Άνω Εγκλιανού. Η πυρκαγιά που κατέστρεψε το ανάκτορο το 1200 π.Χ. και η κάθοδος των Δωριέων στην Πελοπόννησο έφεραν αναπόφευκτα την παρακμή της ομηρικής πόλης.
Σύμφωνα με την παράδοση, όπως την αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια (ραψωδία γ 4), ιδρυτής της Πύλου ήταν ο Νηλέας (οἱ δὲ Πύλον, Νηλῆος ἐϋκτίμενον πτολίεθρον). Ο Παυσανίας στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις (Μεσσηνιακά 36.1) αναφέρει μια άλλη εκδοχή του μύθου, σύμφωνα με τον οποίο, ιδρυτής ήταν ο Πύλος, γιος του Κλήσωνα από τα Μέγαρα. Ο Νηλέας αργότερα με τους Πελασγούς έδιωξε τον Πύλο από την περιοχή και έγινε βασιλιάς της Πύλου, η οποία λέγονταν και «Νηλήιον άστυ».
ἔστι δὲ ἐκ Μοθώνης ὁδὸς σταδίων μάλιστα ἑκατὸν ἐπὶ τὴν ἄκραν τὸ Κορυφάσιον: ἐπ' αὐτῇ δὲ ἡ Πύλος κεῖται. ταύτην ᾤκισε Πύλος ὁ Κλήσωνος ἀγαγὼν ἐκ τῆς Μεγαρίδος τοὺς ἔχοντας τότε αὐτὴν Λέλεγας: καὶ τῆς μὲν οὐκ ὤνατο ὑπὸ Νηλέως καὶ τῶν ἐξ Ἰωλκοῦ Πελασγῶν ἐκβληθείς, ἀποχωρήσας δὲ ἐς τὴν ὅμορον ἔσχεν ἐνταῦθα Πύλον τὴν ἐν τῇ Ἠλείᾳ. Νηλεὺς δὲ βασιλεύσας ἐς τοσοῦτο προήγαγεν ἀξιώματος τὴν Πύλον ὡς καὶ Ὅμηρον ἐν τοῖς ἔπεσιν ἄστυ ἐπονομάσαι Νηλήιον.
Τον 7ο αιώνα π.Χ. η Πύλος ενεπλάκη στους Μεσσηνιακούς πολέμους και υποτάχτηκε στη Σπάρτη. Έκτοτε πέρασε στην αφάνεια και ερημώθηκε. Το 425 π.Χ. έγινε το κέντρο της σύγκρουσης ανάμεσα στους Αθηναίους και Σπαρτιάτες στα πλαίσια του Πελοποννησιακού Πολέμου (Θουκυδίδης βιβλίο Δ’ παρ. 3-15). Κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή η πόλη άκμασε ξανά. Ο Παυσανίας που επισκέφτηκε τη Μεσσηνία τον 2ο αιώνα π.Χ. αναφέρει ότι στην Πύλο υπήρχαν ακόμα ο ναός της Κορυφασίας Αθηνάς και ο τάφος του Νέστορα, ενώ έξω από αυτήν βρίσκονταν ο θολωτός τάφος του Θρασυμήδη (Μεσσηνιακά 36.2).
[36.2] ἐνταῦθα ἱερόν ἐστιν Ἀθηνᾶς ἐπίκλησιν Κορυφασίας καὶ οἶκος καλούμενος Νέστορος: ἐν δὲ αὐτῷ καὶ ὁ Νέστωρ γέγραπται: καὶ μνῆμα ἐντὸς τῆς πόλεώς ἐστιν αὐτῷ, τὸ δὲ ὀλίγον ἀπωτέρω τῆς Πύλου Θρασυμήδους φασὶν εἶναι. καὶ σπήλαιόν ἐστιν ἐντὸς τῆς πόλεως: βοῦς δὲ ἐνταῦθα τὰς Νέστορος καὶ ἔτι πρότερον Νηλέως φασὶν αὐλίζεσθαι.
Τον 6ο αιώνα μ.Χ. η Πύλος καταλήφθηκε από τους Αβάρους και μετονομάστηκε σε Αβαρίνο. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας αποτέλεσε τμήμα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Το 1278 χτίστηκε στο ακρωτήριο Κορυφάσιο πάνω στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης το Παλιόκαστρο. Το τέλος της Φραγκοκρατίας βρήκε την Πύλο υπό τον έλεγχο των Ενετών, οι οποίοι το 1417 κατέλαβαν το Παλιόκαστρο. Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων στην ανατολική Μεσόγειο άλλαξε τα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή. Κυρίευσαν την Πελοπόννησο το 1460 και πήραν τον έλεγχο του κάστρου από τους Ενετούς το 1500. Το 1573 κατασκεύασαν το Νιόκαστρο στη νοτιοδυτική πλευρά του κόλπου του Ναβαρίνου. Οι συγκρούσεις Ενετών και Τούρκων συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια του 17ου αιώνα. Το 1686 ο στρατηγός των Ενετών Φραγκίσκος Μοροζίνι κατέλαβε για δεύτερη φορά την Πύλο και την έκανε διοικητική έδρα του βασιλείου του Μορέως έως το 1715.
Στη διάρκεια του Έβδομου Βενετό-τουρκικού Πολέμου (1714-1718), οι Οθωμανοί την κυρίευσαν ξανά και έκτοτε η Πύλος αποτέλεσε την έδρα του βιλαετίου της Μεσσηνίας έως την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Στην Πύλο σημειώθηκαν οι πρώτες συγκρούσεις της επανάστασης. Η πολιορκία του Νιόκαστρου ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821 και έληξε στις 9 Αυγούστου 1821 με τη συνθηκολόγηση των Τούρκων υπερασπιστών του. Το 1825 αποβιβάστηκε στη Μεθώνη ο Ιμπραήμ με σκοπό να ανακαταλάβει την Πελοπόννησο. Πολιόρκησε και κυρίευσε τα δυο κάστρα της Πύλου ύστερα από σκληρές και αιματηρές μάχες με τους Έλληνες.
Στις 20 Οκτωβρίου 1827 έλαβε χώρα στον κόλπο του Ναβαρίνου η ομώνυμη ναυμαχία ανάμεσα στους συμμαχικούς στόλους της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας και τον Οθωμανικό στόλο. Η ήττα των Τούρκων ανάγκασε τον Ιμπραήμ να αποσυρθεί από την Πελοπόννησο. Η Πύλος, η Μεθώνη, η Κορώνη και η Πάτρα απελευθερώθηκαν από τους Γάλλους του στρατάρχη Νικολάου-Ιωσήφ Μαίζωνος το1828 στη διάρκεια της εκστρατείας του Μοριά (1828-1833).
Η οικοδόμηση της νέας πόλης ξεκίνησε το 1829 στα πρότυπα των πόλεων της Γαλλίας και των Επτανήσων, όπου κυριαρχούσε η άριστη ρυμοτομία. Η Πύλος διαθέτει μια κεντρική πλατεία που περικλείεται στις τρεις πλευρές της από στοές με καμάρες και κιονοστοιχίες. Στην πλατεία των Τριών Ναυάρχων (Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν) βρίσκεται το μνημείο της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου, έργο του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου από το 1933. Το Παλιόκαστρο είναι φράγκικο κάστρο του 13ου αιώνα χτισμένο στο ακρωτήριο Κορυφάσιο βόρεια της πόλης. Το Νιόκαστρο δίπλα στην πόλη χτίστηκε δυο αιώνες αργότερα από τους Τούρκους για τον έλεγχο της ναυσιπλοΐας γύρω από τον κόλπο του Ναβαρίνου.
Στην Πύλο βρίσκεται επίσης η οικία του τέσσερις φορές Ολυμπιονίκη Κώστα Τσικλητήρα (1888-1913) στο άλμα εις μήκος και άλμα εις ύψος, η οποία σήμερα στεγάζει έκθεση με τη συλλογή πινάκων και διαφόρων αντικειμένων του Γάλλου φιλέλληνα Ρενέ Πιώ (1878-1936).
