Ναύπλιο. Η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδος
Kostas Nezis
13/08/2018
Menu
Kostas Nezis
Το Ηράκλειο είναι η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Από τη μινωική εποχή, που ήταν το λιμάνι της Κνωσσού έως σήμερα, το Ηράκλειο κατέχει σπουδαία θέση στην κρητική ιστορία. Διάφοροι κατακτητές άφησαν το σημάδι τους στην πόλη και αυτό φαίνεται στα πολλά αξιοθέατα που παρατηρεί ο επισκέπτης σε μια βόλτα του στην πόλη. Εκτός όμως από αυτά, ο νομός Ηρακλείου προσφέρει όμορφες και αξέχαστες ορειβατικές διαδρομές στην άγρια φύση των βουνών του, όπως τα Αστερούσια όρη στα νότια και ο Στρούμπουλας στα βορειοανατολικά.
Η περιοχή του Ηρακλείου κατοικείται από τη 3η χιλιετηρίδα π.Χ. Ο πρώτος οικισμός που χτίστηκε εκεί αποτέλεσε το λιμάνι της Κνωσσού κατά τα χρόνια της βασιλείας του Μίνωα. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στο έργο του «Naturalis Historia» (IV, 12.59) αναφέρει το Ηράκλειο ως μια από τις πόλεις της βόρειας ακτής της Κρήτης. Κατά τη βυζαντινή εποχή η πόλη περιτειχίστηκε και ονομάστηκε Κάστρο.
Τον 9ο αιώνα μ.Χ. έλαβε χώρα η εισβολή των Σαρακηνών, οι οποίοι κατέλαβαν την Κρήτη και εγκαταστάθηκαν στο Ηράκλειο. Οχύρωσαν την πόλη με ισχυρό τείχος και τάφρο και της έδωσαν την ονομασία Φρούριο του Κάστρου ή Χάνδακας (Rabdh el Khandak). Ο Χάνδακας αποτέλεσε κέντρο πειρατείας και δουλεμπορίου για περισσότερο από εκατό χρόνια. Οι συνεχείς επιδρομές των Αράβων στο Αιγαίο ανάγκασαν το βυζαντινό αυτοκράτορα να αναλάβει μια εκστρατεία για την εκδίωξη τους από την Κρήτη. Το 960 ο Νικηφόρος Φωκάς πολιόρκησε και κατέλαβε το Χάνδακα ύστερα από οκτώ μήνες. Η πόλη ξαναχτίστηκε από την αρχή πάνω στα ερείπια του αραβικού οικισμού.
Το 1204 ο Βονιφάτιος Μομφερατικός πούλησε την Κρήτη στους Ενετούς. Εκείνοι εγκαταστάθηκαν στο Χάνδακα, που ονομάστηκε Candia, και το μετέτρεψαν σε αξιόλογη βάση του εμπορίου τους. Η πόλη γνώρισε μεγάλη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη για τους επόμενους δυο αιώνες. Η εμφάνιση των Τούρκων στη Μεσόγειο και το Αιγαίο κατά τον 16ο αιώνα ανάγκασαν τους Ενετούς να ισχυροποιήσουν τις οχυρώσεις του Χάνδακα. Το τείχος επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον οικισμό και κτίστηκε νέο φρούριο. Τα τείχη και οι προμαχώνες του Ηρακλείου αποτελούν σήμερα κορυφαίο μνημείο της ιταλικής οχυρωματικής τέχνης της Αναγέννησης στη Μεσόγειο.
Το Ηράκλειο έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1669, ύστερα από 22 χρόνια πολιορκίας. Η πόλη είχε ερημώσει και καταστραφεί από τους συνεχείς βομβαρδισμούς των τουρκικών κανονιών, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοι της ξενιτεύτηκαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν έγιναν πολλές επαναστάσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού με αποκορύφωμα τη μεγάλη Κρητική επανάσταση του 1866, που οδήγησε στην αποπομπή των Τούρκων από την πόλη. Το 1898 σημειώθηκαν αιματηρές βιαιοπραγίες και λεηλασίες κατά των Ελλήνων της πόλης με αποτέλεσμα την αλλαγή στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στους Τούρκους, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Κρήτη.
Το 1913 έλαβε χώρα η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκαν στο Ηράκλειο πολλοί πρόσφυγες από τη Σμύρνη και άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας. Ο τοπικός πληθυσμός αυξήθηκε και η πόλη άρχισε να γνωρίζει οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Από το 1971 έως σήμερα το Ηράκλειο είναι η πρωτεύουσα της Κρήτης.
Η οικίστικη ανάπτυξη της πόλης υπήρξε άναρχη. Περπατώντας όμως στους δρόμους και τα σοκάκια του Ηρακλείου, ο επισκέπτης συναντά μερικά από τα πιο σπουδαία και γνωστά αξιοθέατα της πόλης, απομεινάρια ενός ένδοξου παρελθόντος.
Στο κέντρο του Ηρακλείου δεσπόζει η Ενετική Λότζια που κτίστηκε την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας γύρω στο 1628. Αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πόλης. Είναι ορθογώνιου σχήματος και διώροφο κτίριο. Το ισόγειο αποτελείται από κίονες δωρικού ρυθμού και ο πρώτος όροφος από ιωνικού. Οι μετώπες είναι διακοσμημένες με οικόσημα και τρόπαια των Ενετών. Το κτίριο υπέστη πολλές καταστροφές ύστερα από την κατάκτηση της πόλης από τους Τούρκους και στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν έτοιμο να καταρρεύσει. Οι εργασίες αναστήλωσης του ξεκίνησαν επίσημα το 1915 και τελείωσαν το 1980. Σήμερα η Λότζια στεγάζει το δημαρχείο της πόλης.
Το Φρούριο στη Θάλασσα ή Κουλές αποτελεί το σήμα κατατεθέν του Ηρακλείου. Το Φρούριο της Θάλασσας βρίσκεται στην είσοδο του παλιού λιμανιού της πόλης. Κτίστηκε τον 16ο αιώνα στα πλαίσια της οικοδόμησης των νέων τειχών και της οχύρωσης του Χάνδακα. Το φρούριο ήταν διώροφο. Το ισόγειο χωρίζονταν σε πολλά δωμάτια που χρησίμευαν ως αποθήκες για τρόφιμα και πολεμοφόδια. Ο πρώτος όροφος ήταν ανοικτός. Και στους δυο ορόφους υπήρχαν θέσεις πυροβόλων. Ολόκληρη η κατασκευή ήταν διακοσμημένη περιμετρικά με οικόσημα και ανάγλυφες πλάκες με κορυφαία το Λέοντα του Αγίου Μάρκου, το σύμβολο της Δημοκρατίας της Βενετίας.
Περπατώντας στον κεντρικό πεζόδρομο της πόλης συναντούμε την κρήνη του Μοροζίνι στην πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου. Πήρε το όνομα της από το Φραγκίσκο Μοροζίνι, που στη διάρκεια του 17ου αιώνα ήταν γενικός διοικητής της Κρήτης. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Η κρήνη κατασκευάστηκε με σκοπό την παροχή γλυκού νερού στην πόλη και είναι διακοσμημένη με παραστάσεις από διάφορα όντα της θάλασσας. Το νερό έτρεχε από τα στόματα τεσσάρων λιονταριών που βρίσκονται στο κέντρο της κρήνης πάνω σε βάθρο. Οι Τούρκοι αλλοίωσαν το μνημείο, το οποίο αποκαταστάθηκε στην αρχική μορφή του το 1900.
Στην πλατεία του Αγίου Τίτου βρίσκεται ο ομώνυμος ναός. Ο απόστολος Τίτος ήταν ο πρώτος επίσκοπος της Κρήτης μετά την ανακατάληψη του νησιού από τους Βυζαντινούς το 961 και ο ναός του είναι ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της πόλης. Εκεί φυλάσσεται σήμερα η Κάρα του Αγίου.
Η εκκλησία του Αγίου Μηνά είναι η Μητρόπολη του Ηρακλείου. Κτίστηκε τον 19ο αιώνα και είναι ένας από τους μεγαλύτερους και λαμπρότερους ναούς της Ελλάδας. Βρίσκεται στην πλατεία της Αγίας Αικατερίνης. Ο ναός είναι τρίκλιτος και συνδυάζει πολλά στοιχεία βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Στον προαύλιο χώρο της μητρόπολης συναντούμε και τον παλιό ναό του Αγίου Μηνά και της Υπαπαντής, που λειτουργεί ως Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης.
Ο Ναός του Αγίου Πέτρου Βρίσκεται στην παραλιακή οδό του Ηρακλείου. Αρχικά κτίστηκε ως Καθολικό της Μονής του Τάγματος των Δομηνικανών τον 13ο αιώνα. Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας αποτέλεσε τόπο ταφής των Ενετών επιφανών αντρών του Χάνδακα. Οι Τούρκοι έπειτα τον μετέτρεψαν σε τζαμί. Ήταν μονόκλιτος με ξύλινη στέγη και διέθετε τέσσερα παρεκκλήσια, που ήταν διακοσμημένα με πολλές τοιχογραφίες. Στο πέρασμα των αιώνων υπέστη αρκετές καταστροφές από σεισμούς.
Τα επιβλητικά τείχη της πόλης κατασκευάστηκαν τον 15ο αιώνα ένεκα του Οθωμανικού κινδύνου. Σχεδιαστής τους ήταν ο Michelle Sammicheli και στην τελική μορφή τους περίκλειαν όλο τον οικισμό του Χάνδακα. Τα υλικά κατασκευής προήλθαν από τα ερείπια της Κνωσσού και τα γύρω λατομεία. Περιμετρικά των τειχών υπήρχε τάφρος. Τα τείχη είχαν μήκος 3 χλμ. και διέθεταν επτά προμαχώνες. Οι προμαχώνες ήταν κατάλληλοι για τη χρήση των νέων όπλων της εποχής της πυρίτιδας. Στον προμαχώνα Μαρτινέγκο βρίσκεται σήμερα ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη. Επίσης υπήρχαν 4 πύλες από τις οποίες γινόταν η πρόσβαση στην πόλη του Χάνδακα. Σώζονται μόνο οι δυο. Η πύλη του Ιησού στον ομώνυμο προμαχώνα και η πύλη του Παντοκράτορα.
Τα Αστερούσια Όρη εκτείνονται στη νότια πλευρά του νομού Ηρακλείου ανάμεσα στους ποταμούς Γεροπόταμο και Αναποδιάρη στα βόρεια και το Λιβυκό πέλαγος στα νότια. Ο Κόφινας με υψόμετρο 1.230 μέτρα βρίσκεται στο κέντρο της οροσειράς Αστερούσια και έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Στην κορυφή του υπάρχει το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Ο Κόφινας είναι απότομος με πολλά φαράγγια. Το πιο ονομαστό από αυτά είναι το φαράγγι του Αμπά. Η ανάβαση στην κορυφή γίνεται από τον οικισμό Καπετανιανά και διαρκεί 2.30 ώρες περίπου.
Τα Ανατολικά Αστερούσια με υψόμετρο 979 μέτρα αποτελούν το ανατολικό τμήμα της ομώνυμης οροσειράς. Ψηλότερη κορυφή είναι ο Ασφεντιλιάς και η ανάβαση στην κορυφή διαρκεί περίπου 2 ώρες. Βορειοδυτικά του νομού Ηρακλείου βρίσκονται το όρος Στρούμπουλας με υψόμετρο 800 μέτρα και το Βασιλικό με υψόμετρο 732 μέτρα. Το όρος Γιούκτας με υψόμετρο 809 μέτρα βρίσκεται νότια του Ηρακλείου. Έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και η ανάβαση στην κορυφή του ξεκινά από τις Αρχάνες σε 1.30 ώρα. Στις Αρχάνες ανακαλύφθηκαν ανάκτορα της μινωικής εποχής, ενώ στην κορυφή του Γιούκτας υπήρχε μινωικό ιερό αφιερωμένο στο Δία.
