Menu
Κωνσταντίνος Νέζης
Το Φρούριο των Ελευθερών είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα φρούρια της Αττικής και της Ελλάδας. Βρίσκεται στη Δυτική Αττική σε υψόμετρο 495 μέτρων βορειοανατολικά των Βιλίων και σκοπός του ήταν ο έλεγχος της οδού από την Αττική στη Βοιωτία. Το φρούριο αποτελεί σήμερα ένα εξαιρετικό δείγμα οχυρωματικής τέχνης των ελληνιστικών χρόνων της αρχαίας Ελλάδας.
Το Φρούριο των Ελευθερών χτίστηκε αρχικά από τους Αθηναίους τον 5ο αιώνα π.Χ. και αργότερα πέρασε στον έλεγχο των Θηβαίων. Στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. το φρούριο βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων, οι οποίοι ήθελαν να ελέγχουν το πέρασμα ανάμεσα στην Αττική και τη Βοιωτία και να αποτρέπουν εχθρικές εισβολές.
ἀπωτέρω δὲ ὀλίγον σπήλαιόν ἐστιν οὐ μέγα, καὶ παρ᾽ αὐτὸ ὕδατος πηγὴ ψυχροῦ· λέγεται δὲ ἐς μὲν τὸ σπήλαιον ὡς Ἀντιόπη τεκοῦσα κατάθοιτο ἐς αὐτὸ τοὺς παῖδας, περὶ δὲ τῆς πηγῆς τὸν ποιμένα εὑρόντα τοὺς παῖδας ἐνταῦθα σφᾶς λοῦσαι πρῶτον ἀπολύσαντα τῶν σπαργάνων. Ἐλευθερῶν δὲ ἦν μὲν ἔτι τοῦ τείχους, ἦν δὲ καὶ οἰκιῶν ἐρείπια· δήλη δὲ τούτοις ἐστὶ πόλις ὀλίγον ὑπὲρ τοῦ πεδίου πρὸς τῷ Κιθαιρῶνι οἰκισθεῖσα.
Στα μετέπειτα χρόνια το φρούριο εγκαταλείφθηκε. Ο Παυσανίας το βρήκε έρημο το 145 π.Χ. (Αττικά 38.9) και αντίκρυσε ερείπια σπιτιών, που αποτελούσαν τμήμα ενός μικρού οικισμού. Κατά τη βυζαντινή εποχή το φρούριο χρησιμοποιήθηκε ξανά έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Στην ανατολική πλαγιά του λόφου σώζονται τα ερείπια δυο βυζαντινών παλαιοχριστιανικών βασιλικών.
Η ανασκαφή του φρουρίου και του λόφου έγινε από τον αρχαιολόγο Ευστάθιο Στίκα και τα αποτελέσματα της δημοσιεύτηκαν στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών το 1938.
Το Φρούριο των Ελευθερών διέθετε έξι πύλες, από τις οποίες οι τέσσερις ήταν μικρές και στενές πλάτους 1,30 μέτρων. Οι δυο μεγαλύτερες πύλες αποτελούσαν και τις κύριες πύλες του κάστρου. Η μια βρισκόταν στα δυτικά τείχη και η άλλη στο νοτιοανατολικό τμήμα αυτών. Οι κύριες πύλες είχαν πλάτος 2,45 μέτρα και δυο εισόδους. Μεταξύ των δυο εισόδων υπήρχε μικρή αυλή. Σκοπός της ήταν η παγίδευση των επιτιθέμενων και η προσβολή τους με βέλη από τις παρακείμενες επάλξεις. Δεξιά της νότιας πύλης υπήρχε αμυντικός πύργος.
Οι διαστάσεις του ήταν 300×125 μέτρα. Τα τείχη της βόρειας πλευράς σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Οι πύργοι ήταν τριώροφοι με ξύλινο δάπεδο και στέγη. Το πάχος των τειχών είναι 2,5 μέτρα περίπου. Η κατασκευή και η συναρμογή των τειχών με τους τεράστιους ορθογώνιους ογκόλιθους είναι εντυπωσιακή. Πίσω από το τείχος και τις επάλξεις υπήρχε διάδρομος για την κίνηση των πολεμιστών.
Εντός του χώρου του κάστρου υπάρχουν τα ερείπια ενός πολυγωνικού κτίσματος. Το κτίσμα διαιρούνταν σε τέσσερα δωμάτια, τα οποία χωρίζονταν από έναν κεντρικό διάδρομο πλάτους 3 μέτρων. Η είσοδος του ήταν στα ανατολικά. Το κτίσμα αυτό ήταν το φρουραρχείο του κάστρου των Ελευθερών.
